Традыцыйная культура харчавання

Спіс страў, якія мы знаходзім на традыцыйным стале беларускага селяніна, быў багатым і разнастайным. Асартымент традыцыйных страў быў даволі шырокім і разнастайным і прыкметна вар"іраваў у залежнасці ад прыродных умоў, гаспадарчай спецыялізацыі, эканамічнага стану сям"і, народнага календара і сезона года.

Аснову харчавання ў беларусаў складаў жытні (чорны) хлеб. Ён меў мноства гатункаў, што было звязвна з сортам і якасцю збожжа, яго памолам, наяўнасцю дадатковых кампанентаў (дамешкаў, прыправы),тэхналогіяй закваскі цеста і спосабам выпякання.

Хлебныя вырабы. З хлебнага цеста, замешанага ў дзяжы або ў дзежцы-блінніцы, пяклі таксама перапечкі (лапуны, скавароднікі), сачні ляпні. Апошнія ўяўлялі сабой перапечку з прыпекай – запечаным слоем вадкага тварагу або мятай бульбы са смятанай, маслам, салам, яйцамі – у скаромныя дні і тоўчанага маку ці канапель – у посныя дні. У святочныя дні выпякалі варэнікі з грэцкай альбо пшанічнай мукі з канаплянай, ягаднай, грыбной ці тварожнай начынкай.

Бліны і аладкі ў традыцыйным побыце беларусаў былі вядомы паўсюдна і выпякаліся як з квашанага (утворанага), так і прэснага цеста.

Стравы
Мучныя стравы. Апрача хлебных мучныя вырабы былі шырока вядомы ў беларусаў у выглядзе вадкіх і паўвадкіх страў. З рознай мукі (грэцкай, пшанічнай, радзей жытняй, ячнай) з дабаўкай яек гатавалі клёцкі (галушкі, галкі), якія варылі ў падсоленай вадзе. Не менш распаўсюджанай мучной стравай была зацірка. Шырока вядомай традыцыйнай стравай беларусаў быў кулеш. З крапяных вырабаў варта назваць у першую чаргу кашу, адну з найбольш старажытных агульнаславянскіх страў. Найбольш распаўсюджанымі былі кашы з грэцкіх, ячных і пшанічных круп.
Сімвалічнае значэнне надавалася ў традыцыйнай культуры случчан сыру. З сырам, хлебам-соллю і гарэлкай сустракаў гаспадар гасцей.

Бульба, гародніна. Гародніну – капусту, буракі, моркву, агуркі і інш – ужывалі свежымі і нарыхтоўвалі пра запас.

Малочныя прадукты. Малако ўжывалі ў натуральным выглядзе – пераважна свежым ці квашаным (сыраквашу). З тварагу атрымлівалі клінковы сыр, сыр смажылі на масле, сушылі пра запас, бралі з сабой у дарогу. У хатніх умовах збівалі масла з смятаны, якую злівалі ў пасудзіну – гліняны макацёр (цёрла) або драўляную бойку – і перамешвалі (цёрлі, білі) з дапамогай калатоўкі.

Мясная ежа. Асноўнае месца ў мясной ежы займала свініна, наступныя месцы займалі бараніна, гавядзіна і мяса хатняй птушкі. Пэўную ролю, асабліва ў менш населеных, лясных краях, адыгрывалі прадукты звералоўства і палявання. Лепшае мяса – паляндвіцу – вымочвалі ў расоле, апрацоўвалі перцам і кмінам, націралі часнаком. З дробнага парэзанага мяса (фаршу), у якое дадавалі перцу, цыбулі, часнаку, пакрышанага сала, гатавалі каўбасы. З ног і галавы свежаванай жывёлы варылі халадзец, старадаўнюю славянскую страву. У посныя дні мясныя прадукты на сялянскім стале замяняла рыба.

Напоі
Адным з найбольш распаўсюджаных і старажытных напіткаў, вядомых ва ўсіх славянскіх народаў, быў хлебны квас. Ранняй вясной нарыхтоўвалі бярозавы і кляновы сокі, злівалі ў бачонкі, ставілі ў пагробы або закопвалі ў зямлю. Іх спажывалі без далейшай апрацоўкі або вытрымлівалі, дадаючы сухары, мёд, цукар, ягады, бульбу. Іншы раз у бярозавік дабаўлялі ячны солад, бабы, дубовыя трэскі; настоены такім чынам,ён набываў якасці лёгкага алкагольнага напітку. Сокі і напіткі атрымлівалі таксама з лясных ягад, яблык, груш, рабіны. Пчаляры, у сваю чаргу, выраблялі мядовы квас– медавуху. На святы практыкавалі выраб піва.

У зборніку Сержпутоўскага «Прымхі і забабоны беларусаў-паляшукоў (частка трэйцяя. Заняцця. IV. Яда й піццё)» ёсць вельмі цікавыя рэцепты:
957. Каб мясо доўго не псаваласо, яго трэба трохі апячы на агніў куродыме, а потым павесіць на волнум паветры.
958. Каб у гарачы час надошга схаваць м'ясо або звярыну, трэба яго ўтаптаць глыбоко ў гразь дзе-небудзь у балоце ці ў выжары.
960. Каб салёнае мяса доўго не псавалася, трэба яго залажыць у тую кваску, у якой перш было масло.
963. Як у квас палажыць кусок свянцонае крэйды, та ён доўга неперакісне.
964. Квашаныя агуркі трэба складаць у пасудзіну падпоўна й заліць іх вадою натшчэ сэрца, тагды агуркі ўсю зіму будуць поўныя і цвёрдыя, як бы камень.
966. Бярозавы сок добра скісне і стане моцны, калі ў яго палажыць маладую дубіну з карою.
 

 

Мясцовая кухня: стравы, напоі

Сыр
Шесть литров кислого молока.
Свежее молоко поставить на пару дней в тёплое место. После того, как молоко скисло, процедить его в клинок и положить под гнёт. Через пару дней сыр можно подавать к чаю.

Вареный сыр
Шесть литров молока, 50 г. уксуса, щепотка соли.
Молоко вскипятить, при кипении помешивать. Добавить уксус, соль. После того, как молоко откипело, процедить в клинок и положить под гнёт. Через 2-3 дня сыр можно подавать к чаю.

Пирожки
3 ст. муки, 200 г. творога, 2 яйца, 1 ст. сметаны, 1 ч. л. соды, соль, растительное масло.
Творог растереть со сметаной, добавить яйца, соду. Соль и всё это перемешать. Всыпать муку, замесить тесто. Сделать пирожки с любой начинкой. Обжарить на масле с двух сторон.

Яблоки мочёные
Яблоки, 200 г. ржаной муки, 2 ст. л. соли, 10 л. воды, листья вишни, смородины.
Муку залить кипятком, всыпать соль, перемешать, охладить, процедить. Дно другой посуды выстелить листьями смородины и вишни, уложить несколько рядов яблок. Повторяя слои листьев и яблок, заполнить дно, залить смесью, чтобы было выше яблок на 3–4 см. Через 40 дней яблоки готовы.

Квашеная капуста
На 3-х литровую банку: 3 кг. капусты, морковь, 50 г. соли. Зелень.
Капусту нашинковать, морковь натереть на тёрке. Зелень измельчить, всё соединить, посолить, перетереть до выделения сока. Плотно уложить в банку. Когда поверх капусты начнёт образовываться пена, проткнуть капусту в нескольких местах до дна. Капуста готова, когда пена исчезнет, поднявшийся сок уйдёт, а верхний слой слегка подвянет. Готовую капусту хранить в холодильнике, закрыв банку крышкой.

Запісала Гук Кацярына 14.04.2010 г. ад Авілавай Валянціны Аляксеўны, 1966 года нараджэння, жыхаркі вёскі Заполле.

 

 

Этнаграфічная даведка    

Народнае дойлідства     

Традыцыйныя тыпы жылля вёсак Бокшыцкага сельскага савета       

Інтэр"ер традыцыйнага жылля     

Традыцыйная культура харчавання         

Промыслы і рамёствы        

Фальклор