А ў другім канцы замка, у вялікай зале, ішоў вясёлы баль. Там сабраліся прыяцелі князя Януша, ягоныя слугі, шляхта, якая служыла яму і іх роду; стаяў накрыты стол, застаўлены місамі і кубкамі, шумела вясёлая гамонка, чуліся смех, крыкі.

Вячэра ўжо скончылася, ужо амаль да дна была выпіта акутая серабром бочка, што стаяла на каміне, лысіны ўспацелі, твары расчырванеліся, языкі развязаліся, прамаўлялі ўсё новыя і новыя віваты – хвалу і гонар князю.

Князь усміхаўся, пагардліва пазіраў на п'яную кампанію, у душы насміхаючыся з іх, тым не менш кланяўся ім і сардэчна, як братоў, абдымаў.

Шляхта не бачыла насмешкі ў вачах князя, не заўважала пагарды ў ягоных словах, п'яная шляхта гатова была ісці за ім у агонь і ваду, бо ён яе карміў, паіў, абдымаў і называў сваімі братамі.

– Загадвай, княжа, шляхце! – крычаў лідскі суддзя. – Загадвай, і мы пасячом, як капусту, дэпутатаў Хадкевічаў на сейміку! За свайго князя мы гатовы хоць зарэзацца!

– Дзякую вам, браты шляхта! – усклікнуў князь Януш. – Гэй, напоўніце кубкі! За здароўе шляхты! Падаць віна!

Князь выпіў за іх здароўе, а яны ўкленчылі і так, на каленях, пілі за князя, падкідваючы шапкі, крычалі на ўсё горла:

– Віват! Кашталян! Віват! Князь дзякаваў.

– Вяльможны князь! – закрычаў на ўсю моц шляхціц з Наваградка. – Усе мы – твае, пойдзем, куды ты скажаш! Загадаеш забіць сябра – заб'ём, загадаеш ісці за сабой – пойдзем хоць на арабаў, загадаеш секчы на сейміках – пасячом, судзіць – засудзім! Шляхта – твая!

I зноў кубкі, і зноў віваты радзівілаўскаму роду! Дарагой шляхце! Пад вокнамі стаяць мажджэры*, страляй з мажджэраў, бі ў барабаны – віват!

Стралялі.

Хворая княгіня спрасонку ўсхапілася з ложка. – Што гэта? – закрычала яна. – Страляюць! Б'юцца! Хадкевічаў бяруць прыступам, ліецца кроў, вайна паміж братамі! Божа мой! Я таму прычынай! За мяне б'юцца!

– Княгіня! – супакойвала Тэрэза. – Гэта толькі страшны сон. Ніхто не б'ецца.

– Але ж я чую стрэлы!

Якраз у гэтую хвіліну даляцела водгулле яшчэ аднаго стрэлу.

– Што гэта? Бітва? – дрыжучы і заламваючы рукі, ціха, дрыготкім голасам зноў і зноў пытала Соф'я. – Што гэта?

– Гэта страляюць з мажджэраў на віват, – растлумачыла Тэрэза. – У князя баль, запрошана шляхта. Хутка сеймік.

Княгіня зноў адхінулася на падушку.

– Страляюць і весяляцца! – прамовіла яна сама сабе. – Ён там весяліцца, калі я паміраю! О, хоць бы хутчэй памерці! Каб нічога гэтага не бачыць, не чуць, не ведаць…

У начной цішыні крыкі п'янай шляхты даляталі да вокнаў княгіні, біліся ў іх прыглушаным шумам.

– Весяляцца! Весяляцца! – усклікнула яна. – Пацяшаюцца! I сам князь таксама з імі. Не мог прыйсці да жончынай пасцелі, бо там жа яго чакае шляхта, там баль. Лепей пасядзець за сталом з кубкам віна, чым каля ложа хворай.

Яна склала рукі, павяла затуманенымі вачыма па пакоі, апусціла галаву.

Тэрэза сядзела ў нагах і плакала, крадком выціраючы слёзы.

– Чым мой род так правініўся перад Богам, што Бог так сурова пакараў апошнюю з усіх? – шаптала княгіня. – Такім жыццём, такой смерцю? О! Мае дзяды не змаглі ў нябёсах выпрасіць свайму дзіцятку лепшага жыцдя і лягчэйшай смерці. I нават тыя нямногія начныя гадзіны, калі рэдкі сон Бог пасылае мне на вочы, перарывае шум вясёлага балю князя Януша! Хто б мог некалькі гадоў таму ўгадаць, які будзе зараз мой канец? Правільна казаў мой дзядзька – над нашымі галовамі тое, што Бог нас не благаславіў! Тэрэза, чытай малітвы, я таксама буду маліцца з табой.

У дзверы пастукалі.

– Напэўна, Фрызіюш, – сказала княгіня. Сапраўды, прыйшоў Фрызіюш. Ён зазірнуў паглядзець, як пачуваецца хворая, і, як заўседы, паўтарыў:

– Пані княгіні ўжо лепей – крыху паспала.

– Я ледзь паспела заплюшчыць вочы, – адказала яна, – як мяне разбудзілі праклятыя стрэлы.

– Так, так! Гэта князь балюе! – прамовіў лекар. – Дай яму Бог здароўя, добраму пану! Ён весяліцца са шляхтай.

Лекар падышоў да ложка, памацаў пульс, паглядзеў на твар княгіні, паківаў галавой; больш ён не гаварыў пра тое, што будзе лепей, толькі наказаў піць лякарства і пайшоў. Мінуў два пакоі, зноў паківаў галавой, пастаяў, падумаў, а потым хуткім крокам пашыбаваў паўз шэраг пакояў, праз ганкі і падворак у залу, дзе баляваў князь Януш.

Непрыкметна праслізнуўшы праз тлумны натоўп, лекар падышоў да князя і пакланіўся яму.

– Фрызіюш хацеў бы мець шчасце сказаць ягамосці князю два словы.

– Што ў цябе? Гавары, Фрызіюш.

– Пані княгіня адчувае сябе дужа дрэнна, дужа дрэнна, – зашаптаў лекар. – Я не ведаю, ці памогуць мае пілюі і настой. Хвароба не праходзіць.

– Памірае! – усклікнуў Януш і ўскочыў.

– Не, яшчэ не, – паспешна адказаў немец і нізка пакланіўся. – Але я не магу паручыцца, не магу. Пані княгіні дужа дрэнна, Фрызіюш у адчаі! Яна заснула на хвілінку, страляніна разбудзіла яе, напалохала. Прачнулася і адчувае сябе яшчэ горш. Фрызіюш са смуткам палічыў абавязкам паведаміць пра гэта вашай мосці.

Князь задумаўся. Потым паклаў руку на плячо аднаму са сваіх улюбёнцаў:

– Пабудзь тут за гаспадара, Пяткевіч, мне трэба выйсці.

Януш непрыкметна выйшаў, паклікаўшы яшчэ двух чалавек з бяседнай залы. Усе разам прыйшлі ў пакой князя.

– Чакаем загаду!

– Сядай і пішы, пане Астрамецкі, – сказаў князь, – сядай і пішы зараз жа дарчую ад княгіні слуцкай і капыльскай мне на перадачу ўсіх правоў і тытулаў, зразумеў?

– Зразумеў, яснавяльможны пане, – сказаў худы і высахлы Астрамецкі. – Пісаць зараз?

– Зараз жа. Парайся пра фармальнасці з чыноўнікамі, якія тут ёсць, і да рання як след падрыхтуй акт.

– Я прасіў бы вас даць мне паперу.

– У архіве. Папрасі, каб табе выдалі, – распарадзіўся князь. – А ты, вашамосць, – звярнуўся ён да другога, – едзь па айца Пракопа.

– Зараз?

– У гэтую самую хвіліну.

Ён аддаў загады, адправіў каго куды, а сам сеў пісаць. Але праз некалькі хвілін, відаць, моцна ўсхваляваны, ён выскачыў з пакоя, прабег каля замкавай залы і спыніўся пад дзвярыма жончынай спальні.

Януш прыставіў вуха і пачуў голас Тэрэзы, якая чытала малітву, княгіня павольна паўтарала за ёй слабым, ціхім голасам.

– Памолімся за ворагаў нашых… – чытала Тэрэза. – I за тых, хто нас пакрыўдзіў.

– I за тых, – паўтарала княгіня, – хто здрадзіў нам, хто спакусіў. Прабач ім, Божа. Прабач яму!

Яна змоўкла.

– Хопіць, Тэрэза, хопіць, я аслабла, не магу гаварыць, можа, засну.

Князь загадаў пакаёўцы паклікаць Тэрэзу.

– Княгіні пагоршала? – строга запытаў ён.

– Усё горш і горш, – адказала яна і ўздыхнула. – Сёння блага, як ніколі раней, яе напалохала страляніна з мажджэраў. Засне і ўсхопліваецца, пачынае ад гарачкі спрасонку крычаць.

– А што, можа так здарыцца, што яна не дажыве да раніцы? – холадна спытаў князь.

– Хай Бог бароніць нас ад такога няшчасця! – закрыўшы твар рукамі, усклікнула служанка. – Хіба я ведаю!

Яна пачала плакаць. Князь паглядзеў на яе, паціснуў плячыма і пайшоў; праходзячы па пустых пакоях, ён казаў сам сабе:

– Хаця б не памерла! Без завяшчання, без апошняй волі! Навошта было цягнуць і адкладваць да апошняй хвіліны, сам не ведаю. Пра гэта трэба было падумаць многа раней.

Ён вярнуўся, стаў каля дзвярэй, слухаў. Але нічога не было чутно акрамя трэску паленняў у каміне і павольнага ходу гадзінніка. Устрывожаны князь пайшоў да сябе ў пакой. Калі настала ранне, ён некалькі разоў пасылаў даведацца, ці састаўлена завяшчанне, ці прыехаў айцец Пракоп, ці здаровая княгіня і што яна робіць. Толькі пасля гэтага ён крыху задрамаў.

Калі князь прачнуўся, яго ўжо чакаў у пярэднім пакоі пан Астрамецкі з пачкам папер, а айцец Пракоп чытаў ранішнія малітвы.

– Як там княгіня? – занепакоена спытаў Януш.

– Гэтак жа, як і ўчора.

– Паклікаць Фрызіюша!

Фрызіюш аціраўся сярод тых, хто чакаў у пярэднім пакоі, і таму вельмі хутка праслізнуў да князя.

– Ты быў у яе сёння?

– Быў. Быў! Фрызіюш плача! Мае веды ўжо непатрэбныя! Жыццё скончана! Дрэнна! Дрэнна! Не магу нічым апраўдацца перад вашай княжацкай мосцю! Рабіў усё што мог!

– Колькі яшчэ яна можа пражыць? – запытаў князь.

– Ад сілы дзень, – паківаўшы галавой, адказаў лекар, – praeter, propter – прыблізна – да вечара.

– Ты ўпэўнены?

– Усё ў руках Божых, Фрызіюш не можа ручацца.

– Паклікаць Астрамецкага!

Князь адвярнуўся ад лекара, той выйшаў.

– Завяшчанне гатова?

– Гатова. Мы параіліся ad formam – для парадку – з панам наваградскім суддзёй і панам дэпутатам Чарвяковічам, паказалі ім той акт, які я склаў. Завяшчанне ахоплівае generaliter – увогуле – увесь пасаг княгіні, княства Слуцкае і Капыльскае, cum attinentiis – акрамя таго – розную маёмасць, рухомую і нерухомую etc. etc. etc. – і гэтак далей, нічога не выключаючы і не пакідаючы каму іншаму.

– Гэтае завяшчанне можа быць аспрэчана ці скасавана? – спытаў князь. – Я ўпэўнены, што Хадкевічы заявяць пратэст і будуць судзіцца са мной. Патрэбна зрабіць усё па закону, каб дакумент меў каштоўнасць.

– Усё зроблена па форме, – адказаў Астрамецкі. – За гэта вы, вашамосць, можаце не хвалявацца.

– Айца Пракопа сюды!

Адчыніліся дзверы, праз іх выйшаў, паціраючы рукі, Астрамецкі, і з нізкім паклонам увайшоў мніх. Ужо немалады, крыху прыгорблены, высокага росту, айцец Пракоп выглядаў як святар-рыцар. Высокі лоб, гордыя вусны, арліны нос, вялікія жывыя вочы, праўда, усё ў акружэнні маршчын. У духоўным аблачэнні ён выглядаў няўклюдна, нібыта яно было не па ягонай паставе, апранута дзеля забавы. На нізкі паклон айца Пракопа князь толькі кіўнуў галавой.

– Княгіня, мая жонка, дрэнна сябе адчувае, – загаварыў ён. – Я хачу паведаміць ёй, што вы прыехалі, а вы яе праведаеце. Пастарайцеся падрыхтаваць яе да афармлення дакумента, які патрэбны на ўсякі выпадак, ён не мае на мэце нічога благога і будзе толькі перасцярогай.

– Я ўсё разумею і зраблю так, як вы загадваеце, – адказаў айцец Пракоп.

– Калі вам падасца, што княгіня будзе вас аб нечым прасіць, дайце знаць мне.

– Іду па вашым загаду. – Айцец Пракоп адразу ж выйшаў з пакоя.

Малады слуга князя праводзіў святара да аддаленых пакояў княгіні. Але ён зайшоў не адразу, а пагаварыў спачатку з Тэрэзай, якая павінна была падрыхтаваць Соф'ю.

– Айцец Пракоп прыехаў, – ціха паведаміла Тэрэза, сядаючы каля ног княгіні. – Ён тут, у замку.

– Па яго пасылалі? – запытала княгіня.

– Не. Не ведаю, – адказала Тэрэза.

– Напэўна ж, пасылалі. Ён недзе тут, недалёка. Скажы яму, хай зойдзе.

Тэрэза выйшла і прывяла айца Пракопа.

– Слава Ісусу Хрысту! – абвясціў ён, увайшоўшы.

– На векі вякоў, – прашаптала княгіня. – Сядайце, ойча. Дзякуй вам, што прыехалі сюды, я і сама збіралася прасіць, каб па вас паслалі. Я выпраўляюся ў далёкую дарогу, і мне патрэбна ваша благаславенне на супакой душы.

– Благаславенне, споведзь – усё гэта можна, – адказаў святар, – але, спадзяюся, не на шляху да вечнасці. Ваша княская мосць не павінна думаць пра смерць. Бог можа даць здароўе нават у самы неспадзяваны час, абы толькі была на тое Ягоная святая воля. Вы, пані, пры сваёй маладосці можаце спадзявацца на яшчэ доўгае жыццё ў славу Боскую.

– Ах! Я не хачу жыць, ойча! – адказала княгіня. – Зусім не хачу! Паспрабую дажыць. Смерць мне не страшная.

– Ніводнаму добраму хрысціяніну смерць не можа быць страшнай, – адказаў айцец Пракоп. – Хто ў жыцці не меў згрызот сумлення, той пры смерці не палохаецца вечнасці.

Айцец Пракоп гаварыў яшчэ доўга, а княгіня маўчала. Потым загадала Тэрэзе выйсці і паспавядалася.

– Ойча! – спакойна сказала яна пасля. – Дайце мне апошняе памазанне.

– Але, можа…

– Дайце мне яго, – паўтарыла Соф'я. – Я адчуваю сваю смерць і так спакойней памру.

Гэты абрад быў споўнены ў прысутнасці толькі некалькіх слуг. Княгіня спакойна і набожна яго прыняла, на яе твары не было відаць таго страху, які нараджае часам думка пра смерць і абрады, што згадваюць пра яе; яна прыняла апошняе памазанне з малітвай, так, нібы прагнула і чакала канца жыцця і збавення ад пакут. Яна яшчэ доўга са слязамі ад усяго сэрца малілася.

– А цяпер, калі ўсё ўжо я як святар споўніў, – загаварыў айцец Пракоп, – то дзеля спакою вашага сумлення мушу напомніць вам, што, падумаўшы загадзя пра сваю несмяротную душу, хрысціянін павінен таксама, пакідаючы на зямлі родных, сяброў і ворагаў, распарадзіцца сваёй маёмасцю, каб яна потым не стала прычынай сварак, спрэчак і крыўд; ён павінен пакінуць усё так, каб паміраць са спакоем на сумленні і душы. Я кажу гэта не таму, што баюся за ваша жыццё, якое, я спадзяюся, будзе яшчэ доўгім і шчаслівым, але такі ўжо заведзены ўсеагульны парадак, а таму я як ахоўнік сумлення абавязаны…

Княгіня слухала, і лёгкая з'едлівая ўсмешка блукала на яе вуснах.

– Рабіце тое, што патрэбна, – адказала яна. – Я не забудуся і пра ваш слуцкі храм. Маліцеся за маю душу, за душы маіх дзядоў, усіх родных!

Айцец Пракоп выканаў свой абавязак пры хворай і сабраўся пайсці.

– Будзеце ў князя, майго мужа? – спытала Соф'я.

– Іду да яго.

– Папрасіце яго ад мяне, каб ён пабачыўся са мной, скажыце, што мне дрэнна, што я адчуваю сябе ўсё горш. Жыццё сплывае, хай ён прыйдзе хоць на хвілінку, хай прыйдзе. Скажыце яму, што я яго прасіла.

– Спяшаюся споўніць вашу волю, – адказаў айцец Пракоп і пайшоў да князя Януша.

Князь чакаў яго, ён быў устрывожаны.

– Усё споўніў, – сказаў святар. – Пані княгіня ўзорна і набожна паспавядалася, прыняла прычасце, сказала, што адчувае сябе ўсё горш, хаця я не бачу асаблівага пагаршэння з таго часу, як я тут быў апошні раз. Яна перадае праз мяне, што просіць вас, каб вы…

– Што мне трэба зрабіць?

– Прыйсці да яе, праведаць яе.

– Я збіраюся ісці да яе! – адказаў Януш. – Астрамецкі, дзе паперы?

– Вось яны, ляжаць перад вамі.

– Папрасіце за сведкаў двух паноў, лепш суседзяў, можна і болей, каб запісаць іх у акт, паставіць пячаці.

– Раз трэба, то знойдзем.

Пасля гэтых халодных слоў князь выйшаў са свайго пакоя і падаўся да жонкі. Ён падышоў да дзвярэй, спыніўся на хвіліну, нібы збіраючыся з думкамі, потым адчыніў дзверы і ўвайшоў.

На бледным твары Соф'і праступіў румянец, яна села на ложку і ласкава прывіталася з ім, як быццам бы нічым не магла папракнуць яго. Князь Януш збянтэжыўся і сказаў ёй толькі некалькі слоў у прывітанне. Па ягоным твары было відаць, што ён усхваляваны, не можа гаварыць, не ведае, што сказаць; відаць, яго ўразіў выгляд хворай. Здавалася, што яго грызе сумленне.

Пасля доўгага маўчання Соф'я загаварыла:

– Дзякуй табе, што праведаў хворую. Мне хацелася ўбачыць цябе. Мне дужа блага, я адчуваю, што смерць мая ўжо блізка, і хачу развітацца.

Яна працягнула да яго высахлыя рукі, Януш моўчкі пацалаваў іх.

– Я хацела бы, пакуль ёсць час, – казала далей яна, – распарадзіцца маёй маёмасцю, якую я аддаю табе, адпісваю ўсю, якая ёсць. Маліся толькі за душу Соф'і!

Князь пачырванеў і паварушыўся на крэсле; можа, яму ўспомніліся маладыя гады і маладое каханне, прыгадаліся хвіліны дзяцінства, праведзеныя з Соф'яй, якую яму давядзецца навекі страціць.

– Дай мне тое завяшчанне, якое было падрыхтавана, я падпішу яго, пакуль ёсць сілы.

Януш ускочыў з крэсла.

– Айцец Пракоп гаварыў табе пра завяшчанне? – усклікнуў ён. – Ты пра яго ведаеш?

– Ведаю, але не ад айца Пракопа, – адказала яна. – Чула, што павінен быць падрыхтаваны такі акт. Дай мне яго. Ён жа ў цябе з сабой.

Здзіўлены князь дастаў паперы, Тэрэза па загаду пані падала пяро, і Соф'я падпісала іх. Потым упала на падушку і ўздыхнула.

– Выйдзі, Тэрэза, – сказала яна, – пакінь нас адных.

– Князь, – загаварыла Соф'я, калі яны засталіся сам-насам, – напэўна, гэта апошнія хвіліны разам, апошнія мае з табой хвіліны! Я сёння памру! Ноччу да мяне прыходзілі духі таты і мамы ў белым адзенні, яны гаварылі са мной, клікалі да сябе.

– Гэта сон, – сказаў князь.

– Гэта быў знак з неба! – прамовіла Соф'я. – Не думай, што я палохаюся смерці.

Яна зноў падала яму руку.

– Вось нават і зараз, – працягвала яна, – нават зараз ты не можаш пасядзець каля мяне, не пагаворыш са мной, як раней… Заўсёды халодны Януш… Твая душа ўвесь час у іншым месцы…

Гэты папрок, першы ў іх жыцці, расхваляваў Януша, ён задрыжаў; гэтак жа як хвіліну таму выгляд Соф'і ўразіў яго, так цяпер гэтыя некалькі слоў, сказаных так ласкава, гэты дотык дайшлі да глыбіні яго душы. Ганарлівасць, прагнасць на хвіліну пакінулі ягонае сэрца, ён забыўся, чаго прыйшоў, ён бачыў перад сабой Соф'ю свайго дзяцінства, Соф'ю, якую любіў братнім сэрцам, перш чым там пасяліліся пачуцці і выцеснілі былое прыцягненне, загадалі забыць каханне нарачонага і дружбу брата.

Ён укленчыў перад ёй, узяў яе руку ў сваю і заплакаў.

Соф'я ўбачыла гэта, заззяла радасцю, расцвіла, яна не верыла сваім вачам.

– О, як жа я несправядліва наракала на лёс! – усклікнула яна. – Які добры Бог, ён падарыў мне перад смерцю такія хвіліны, які добры ты, што ўспомніў пра Соф'ю, ты яшчэ не зусім забыўся пра мяне! Дзякуй табе, Божа! Дзякуй! Мне будзе соладка паміраць, Януш, ты яшчэ памятаеш пра Соф'ю, ты, можа, не забудзеш пра яе ў сваіх малітвах!

– Ніколі! – усклікнуў Януш.

– Ніколі! – паўтарыла княгіня. – Так ты гаварыў і раней, калі прысягаў каля алтара, а ўсё ж… Як усё перамянілася! Пры смерці, у часіну канання я не хачу дакараць цябе, але куды падзеліся мае надзеі, куды падзелася маё шчасце? Ці быў ты для мяне такім, як абяцаў? Ты ўзяў Соф'ю і пакінуў яе цярпець на адзіноце, не сказаў ніводнага добрага слова, не ўсміхнуўся. Ты забыўся пра яе, ты быў прычынай таго, што я верыла, нібыта Бог не даў нам свайго благаславення! А! Хай Бог табе даруе ўсё, як я ўсё даравала і на ўсё забылася ў гэтыя хвіліны.

– Соф'я, ты мяне вінаваціш… – загаварыў яшчэ больш усхваляваны князь.

– Не, не! Я пра ўсё забылася, не вінавачу цябе, прабачаю табе маё цярпенне і дзевяць самотных гадоў! Ты ж мусіў служыць дзяржаве і забывацца пра жонку, але ж, мой Яне, ты яшчэ малады, калі Бог дасць табе другую Соф'ю, якую ты, напэўна, хутка знойдзеш, ты ж яе таксама не пакахаеш, ты ж зноў не будзеш уважлівы да яе. Ты возьмеш яе як маці для маленькіх Радзівілаў, а не як жонку! Ты не можаш мець жонкі! Жонка – гэта другая палова душы мужа, гэта яго цень; ёй патрэбна ўвага, ёй трэба сонца для таго, каб яна жыла! Яе сонца – муж і гаспадар, якога яна выбрала, якому прысягнула, дзеля якога пакінула родзічаў і адраклася ад іх, ад дому, забылася пра свой род. Ты не можаш мець жонку, вазьмі толькі маці Радзівілам, не абяцай ёй увагі, бо не вытрываеш і заб'еш яе, як мяне…

Сказаўшы гэта, яна закрыла твар рукамі і заплакала. Князь таксама плакаў і маўчаў. Ён адчуваў сваю віну і не пасмеў апраўдвацца.

– Я пра ўсё забылася, усё даравала, і адна хвіліна, адна твая слязіна заплаціла за дзевяць гадоў маіх слёз! Я цябе не вінавачу. Ты быў сапраўдным Радзівілам, а не мужам, табе была патрэбна спажыва для душы, для славы, багацця, поспеху, ты гэтым жывеш. Вазьмі за жонку такую, якой хапіла б для жыцця славы, хвалы, раскошы, для якой шчасцем былі бы ўжо сам тытул і саноўнасць. I ты будзеш шчаслівы. Гэта мая апошняя парада табе, Януш, і развітанне з табой. Забудзься на мой дакор, прабач, як я прабачыла табе, прашу цябе, прабач усё грэшніцы, якая ідзе ў лепшы свет… Загадай маліцца за маю душу, за душы бацькі, маці і дзядоў! А калі можаш, то і сам памаліся за мяне…

– Ты не памрэш, Соф'я! – усклікнуў князь у роспачы.

– О, памру, памру! Я адчуваю набліжэнне смерці і не баюся яе. Цені таты і мамы клічуць мяне да сябе, час і мне ісці да іх, жыві здаровы, даруй мне ўсё.

Яна змоўкла, знясіленая доўгай размовай, слёзы стаялі ў яе вачах, цяжкі паспешлівы ўздых прыўзняў яе высахлыя грудзі, у якіх чуўся перадсмяротны хрып.

Князь зірнуў на яе, ён быў бледны, заплаканы. Хацеў устаць, але яна яго затрымала:

– Пабудзь са мной, пакуль я не памру! Падаруй мне яшчэ колькі хвілін. Маліцеся, бо жыццё пакідае мяне…

Тэрэза ўкленчыла каля ложка і, плачучы, гучна чытала малітвы над Соф'яй. Княгіня ляжала бледная, з заплюшчанымі вачыма і не адпускала руку мужа, які стаяў каля яе маркотны, змрочны, маўклівы.

ЗМЕСТ

ТОМ I

Паздзел 1. УСТУП. ЛІТВА I ВІЛЬНЯ Ў 1599 ГОДЗЕ
Паздзел 2. У КАМЯНІЦЫ ЖМУДСКАГА СТАРАСТЫ
Паздзел 3. ЗБАН ВІНА
Паздзел 4. РАДЗІВІЛЫ I ХАДКЕВІЧЫ
Паздзел 5. У КАРДЫНАЛІІ
Паздзел 6. КАШТАЛЯН I КНЯЗЁЎНА
Пасляслоўе

ТОМ 2

Паздзел 1. ВЕСЦІ. НАРАДА ПАД РАТУШАЙ. ВОЙТ У РЭКТАРА
Паздзел 2. ДЭПУТАЦЫЯ МАГІСТРАТА
Паздзел 3. ТАМІЛА
Паздзел 4. КНЯЗЬ ЯНУШ У ПАЛАЦЫ ХАДКЕВІЧАЎ
Паздзел 5. ВОСТРАЯ БРАМА
Паздзел 6. АЙЦЫ ЕЗУІТЫ
Паздзел 7. ПАСЛЫ ЯГО ВЯЛІКАСЦІ КАРАЛЯ
Паздзел 8. ВАЕННЫЯ ПРЫГАТАВАННІ. КНЯЗЁЎНА
Паздзел 9. ЖМУДСКІ СТАРАСТА Ў ВІЛЬНІ

ТОМ 3

Паздзел 1. ПЯТАГА ЛЮТАГА
Паздзел 2. У КАРЧМЕ МАЛЬХЕРА
Паздзед 3. ШОСТАГА ЛЮТАГА
Паздзел 4. МІР АБО ВАЙНА?
Паздзел 5. ЧАКАЛІ ДА ПОЎНАЧЫ
Паздзел 6. ПРАЗ ДЗЕВЯЦЬ ГАДОЎ
Паздзел 7. ЛОЖА СМЕРЦІ
Паздзел 8. СЛУЦКІЯ КНЯЗІ

КАМЕНТАРЫ

Скачать книгу в формате PDF - 1,01 Mb