Традыцыйная культура харчавання
Спіс страў, якія мы знаходзім на традыцыйным стале беларускага селяніна, быў багатым і разнастайным. Асартымент традыцыйных страў быў даволі шырокім і разнастайным і прыкметна вар"іраваў у залежнасці ад прыродных умоў, гаспадарчай спецыялізацыі, эканамічнага стану сям"і, народнага календара і сезона года.
Аснову харчавання ў беларусаў складаў жытні (чорны) хлеб. Ён меў мноства гатункаў, што было звязвна з сортам і якасцю збожжа, яго памолам, наяўнасцю дадатковых кампанентаў (дамешкаў, прыправы),тэхналогіяй закваскі цеста і спосабам выпякання.
Хлебныя вырабы. З хлебнага цеста, замешанага ў дзяжы або ў дзежцы-блінніцы, пяклі таксама перапечкі (лапуны, скавароднікі), сачні ляпні. Апошнія ўяўлялі сабой перапечку з прыпекай – запечаным слоем вадкага тварагу або мятай бульбы са смятанай, маслам, салам, яйцамі – у скаромныя дні і тоўчанага маку ці канапель – у посныя дні. У святочныя дні выпякалі варэнікі з грэцкай альбо пшанічнай мукі з канаплянай, ягаднай, грыбной ці тварожнай начынкай.
Бліны і аладкі ў традыцыйным побыце беларусаў былі вядомы паўсюдна і выпякаліся як з квашанага (утворанага), так і прэснага цеста.
Стравы
Мучныя стравы. Апрача хлебных мучныя вырабы былі шырока вядомы ў беларусаў у выглядзе вадкіх і паўвадкіх страў. З рознай мукі (грэцкай, пшанічнай, радзей жытняй, ячнай) з дабаўкай яек гатавалі клёцкі (галушкі, галкі), якія варылі ў падсоленай вадзе. Не менш распаўсюджанай мучной стравай была зацірка. Шырока вядомай традыцыйнай стравай беларусаў быў кулеш. З крапяных вырабаў варта назваць у першую чаргу кашу, адну з найбольш старажытных агульнаславянскіх страў. Найбольш распаўсюджанымі былі кашы з грэцкіх, ячных і пшанічных круп.
Сімвалічнае значэнне надавалася ў традыцыйнай культуры случчан сыру. З сырам, хлебам-соллю і гарэлкай сустракаў гаспадар гасцей.
Бульба, гародніна. Гародніну – капусту, буракі, моркву, агуркі і інш – ужывалі свежымі і нарыхтоўвалі пра запас.
Малочныя прадукты. Малако ўжывалі ў натуральным выглядзе – пераважна свежым ці квашаным (сыраквашу). З тварагу атрымлівалі клінковы сыр, сыр смажылі на масле, сушылі пра запас, бралі з сабой у дарогу. У хатніх умовах збівалі масла з смятаны, якую злівалі ў пасудзіну – гліняны макацёр (цёрла) або драўляную бойку – і перамешвалі (цёрлі, білі) з дапамогай калатоўкі.
Мясная ежа. Асноўнае месца ў мясной ежы займала свініна, наступныя месцы займалі бараніна, гавядзіна і мяса хатняй птушкі. Пэўную ролю, асабліва ў менш населеных, лясных краях, адыгрывалі прадукты звералоўства і палявання. Лепшае мяса – паляндвіцу – вымочвалі ў расоле, апрацоўвалі перцам і кмінам, націралі часнаком. З дробнага парэзанага мяса (фаршу), у якое дадавалі перцу, цыбулі, часнаку, пакрышанага сала, гатавалі каўбасы. З ног і галавы свежаванай жывёлы варылі халадзец, старадаўнюю славянскую страву. У посныя дні мясныя прадукты на сялянскім стале замяняла рыба.
Напоі
Адным з найбольш распаўсюджаных і старажытных напіткаў, вядомых ва ўсіх славянскіх народаў, быў хлебны квас. Ранняй вясной нарыхтоўвалі бярозавы і кляновы сокі, злівалі ў бачонкі, ставілі ў пагробы або закопвалі ў зямлю. Іх спажывалі без далейшай апрацоўкі або вытрымлівалі, дадаючы сухары, мёд, цукар, ягады, бульбу. Іншы раз у бярозавік дабаўлялі ячны солад, бабы, дубовыя трэскі; настоены такім чынам,ён набываў якасці лёгкага алкагольнага напітку. Сокі і напіткі атрымлівалі таксама з лясных ягад, яблык, груш, рабіны. Пчаляры, у сваю чаргу, выраблялі мядовы квас– медавуху. На святы практыкавалі выраб піва.
У зборніку Сержпутоўскага «Прымхі і забабоны беларусаў-паляшукоў (частка трэйцяя. Заняцця. IV. Яда й піццё)» ёсць вельмі цікавыя рэцепты:
957. Каб мясо доўго не псаваласо, яго трэба трохі апячы на агніў куродыме, а потым павесіць на волнум паветры.
958. Каб у гарачы час надошга схаваць м'ясо або звярыну, трэба яго ўтаптаць глыбоко ў гразь дзе-небудзь у балоце ці ў выжары.
960. Каб салёнае мяса доўго не псавалася, трэба яго залажыць у тую кваску, у якой перш было масло.
963. Як у квас палажыць кусок свянцонае крэйды, та ён доўга неперакісне.
964. Квашаныя агуркі трэба складаць у пасудзіну падпоўна й заліць іх вадою натшчэ сэрца, тагды агуркі ўсю зіму будуць поўныя і цвёрдыя, як бы камень.
966. Бярозавы сок добра скісне і стане моцны, калі ў яго палажыць маладую дубіну з карою.
Мясцовая кухня: стравы, напоі
Сыр
Шесть литров кислого молока.
Свежее молоко поставить на пару дней в тёплое место. После того, как молоко скисло, процедить его в клинок и положить под гнёт. Через пару дней сыр можно подавать к чаю.
Вареный сыр
Шесть литров молока, 50 г. уксуса, щепотка соли.
Молоко вскипятить, при кипении помешивать. Добавить уксус, соль. После того, как молоко откипело, процедить в клинок и положить под гнёт. Через 2-3 дня сыр можно подавать к чаю.
Пирожки
3 ст. муки, 200 г. творога, 2 яйца, 1 ст. сметаны, 1 ч. л. соды, соль, растительное масло.
Творог растереть со сметаной, добавить яйца, соду. Соль и всё это перемешать. Всыпать муку, замесить тесто. Сделать пирожки с любой начинкой. Обжарить на масле с двух сторон.
Яблоки мочёные
Яблоки, 200 г. ржаной муки, 2 ст. л. соли, 10 л. воды, листья вишни, смородины.
Муку залить кипятком, всыпать соль, перемешать, охладить, процедить. Дно другой посуды выстелить листьями смородины и вишни, уложить несколько рядов яблок. Повторяя слои листьев и яблок, заполнить дно, залить смесью, чтобы было выше яблок на 3–4 см. Через 40 дней яблоки готовы.
Квашеная капуста
На 3-х литровую банку: 3 кг. капусты, морковь, 50 г. соли. Зелень.
Капусту нашинковать, морковь натереть на тёрке. Зелень измельчить, всё соединить, посолить, перетереть до выделения сока. Плотно уложить в банку. Когда поверх капусты начнёт образовываться пена, проткнуть капусту в нескольких местах до дна. Капуста готова, когда пена исчезнет, поднявшийся сок уйдёт, а верхний слой слегка подвянет. Готовую капусту хранить в холодильнике, закрыв банку крышкой.
Запісала Гук Кацярына 14.04.2010 г. ад Авілавай Валянціны Аляксеўны, 1966 года нараджэння, жыхаркі вёскі Заполле.
Традыцыйныя тыпы жылля вёсак Бокшыцкага сельскага савета