22.02.2016

Пад апекай Мельпамены і Тэрпсіхоры

У агульным рэчышчы культуры Случчыны нельга не надаць увагі і развіццю тут тэатральнага і балетнага мастацтва, якія, безумоўна, з"яўляюцца важнымі паказчыкамі духоўнага жыцця нашага краю ў апісваемую эпоху.

«Пачаткам тэатральных паказаў у Слуцку лічаць 1751 г.», – адзначаюць аўтары «Гісторыі беларускага тэатра», выпуск якой у 1987 г. завяршыла выдавецтва «Навука і тэхніка». Тут ёсць недакладнасць. Тэатральныя паказы ў Слуцку былі і ў XVII ст., і ў першай палове XVIII ст. Аб пастаноўках у гэты час у кальвінісцкай гімназіі і езуіцкім калегіуме мы ўжо гаварылі. Правільней было б сказаць, што 1751 г. з"яўляецца пачаткам тэатральных паказаў у слуцкім радзівілаўскім тэатры. У гэты час прыстасоўвалі для пастановак то манеж, то збройную палату Слуцкага замка. У 1752 г. пад тэатр пераабсталявалі памяшканне былога «суднага дома» на тэрыторыі Верхняга замка. Тут спектаклі ішлі да 1756 г. У 1759 г. было закончана будаўніцтва і абсталяванне куліснымі машынамі новага будынка тэатра. Абапал яго размяшчаліся флігелі, дзе жылі музыканты, спевакі, размяшчалася балетная школа. На жаль, пакуль што невядома, на якім месцы стаяў гэты будынак.

Дэкаратарамі ў тэатры ў той час працавалі мастакі Тыц і Тышкевіч.

Камедыі, драмы і оперныя пастаноўкі ставілі тады ў Слуцку пераважна на нямецкай мове. Драматург Меер пісаў спецыяльна для тэатра драмы, у якіх шмат было батальных сцэн. Ставілі оперы і па-італьянску. Выкарыстоўвалі, відаць, драматычныя творы таксама на польскай мове. Артыстаў для тэатра шукалі ў Кёнігсбергу, Вене, Гданьску, запрашалі з Італіі. Упамінаюцца ў літаратуры імёны Мараўскага, Ажэльскага. Наймалі, мусіць, толькі вядучых акцёраў, у асноўным жа ў спектаклях удзельнічалі мясцовыя самадзейныя артысты з ліку кадэтаў вайсковага вучылішча. У масавых сцэнах былі занятыя цэлыя падраздзяленні салдат з тутэйшага гарнізона. Часам у якасці артыстаў выкарыстоўвалі нават вязняў з княжацкага астрога. Вядомы такі выпадак. Аднойчы па сюжэту пастаноўкі трэба было паказаць пакаранне смерцю праз павешанне. З турмы прывялі двух вязняў і павесілі іх на сцэне.

Радзівілаўскі тэатр у Слуцку адлюстраваў жыццё княжацкага двара, дзе за дзесяцігоддзі залежнасці Слуцкага княства ад нямецкіх прынцаў і прынцэс моднымі сталі не толькі нямецкая мова, але і нямецкія парадкі, уплыў якіх яшчэ больш узмацніў пры двары князь Геранім Радзівіл.

У гэты час у горадзе існавала цудоўная капэла музыкантаў і была створана першая ў Беларусі балетная школа.

З"яўленне першага танцмайстра ў Слуцку адносіцца да 1753 г., але ён, відаць, не задаволіў Гераніма, і той у 1756 г. прыняў да сябе на працу італьянскага балетмайстра Антоні Пуцыні і французскага балетмайстра і танцора, саліста парыжскай оперы, аднаго з пачынальнікаў мужчынскага класічнага танца Максімільяна Дзюпрэ. Па загаду князя ў балетную школу набіраліся дзеці случчан у 8–10-гадовым узросце.

На працягу другой паловы 50-ых гадоў XVIII ст. слуцкі балет выступаў часта не толькі ў сваім горадзе, але і ў Нясвіжы, Белай Падлясцы. Рэпертуар яго пакуль што невядомы. Як вызначаюць даследчыкі па назвах касцюмаў і іншых прыкметах, у ліку спектакляў былі «Балет з арлекінам», «Венгерскі балет», «Турэцкі балет».

Пасля смерці Гераніма тэатр у Слуцку быў закрыты, а касцюмы і рэквізіт перададзены ў Нясвіж. Балетная трупа аб"ядналася з нясвіжскай.

На закаце Рэчы Паспалітай

У сярэдзіне XVIII ст. Слуцк як адміністрацыйны цэнтр буйнейшых феадалаў Беларусі паступова пачынае адыходзіць на другі план. Памёр князь Геранім, горад фактычна перастаў быць «паралельнай» сталіцай Радзівілаў. I хоць яшчэ 31 год (да 1791 г.) ён заставаўся цэнтрам княства, але ім фактычна кіравалі з Нясвіжа.

Тым не менш Слуцк у гэты перыяд і значна пазней усё яшчэ працягваў заставацца буйным культурным цэнтрам Беларусі.

…Гартаю спісы навучэнцаў Слуцкай кальвінскай гімназіі. Толькі ў XVIII ст. тут вучыліся пяць Цадроўскіх. Гэта ўсё сваякі таго Цадроўскага, пра мемуары якога мы гаварылі.

У спісах за 1749 г. сустракаю і Фаму (Тамаша) Граткоўскага. У 1761 г. ён ужо рэктар Слуцкай гімназіі. Пра яго Адам Мальдзіс піша: «Граткоўскі Тамаш, паэт з беларускай кальвінскай сям"і. Вучыўся ў Кёнігсбергу і Лейдэне… Аўтар паэмы «Марское падарожжа», у якой апісаў свае прыгоды на шляху з Амстэрдама да Гданьска». Чаму гэта паэма адукаванага беларускага паэта, які пісаў на польскай мове, да гэтага часу не перакладзена на родную мову? На жаль, яшчэ, не раз прыйдзецца задаць такое пытанне.

Вось яшчэ адзін слуцкі пісьменнік XVIII ст., якога ўпамінае Адам Мальдзіс: «Княжэвіч Гжэгож, паэт, перакладчык, гісторык, эканаміст, матэматык. Нарадзіўся ў 1737 г. у Беларусі. Выкладчык паэтыкі, рыторыкі і гісторыі ў Слуцку. Напісаў падручнік па матэматыцы і, бадай, першую на Славяншчыне кнігу аб грамаадводах». У спісах выкладчыкаў Княжэвіч Рыгор (Гжэгож) не значыцца. Відаць, ён працаваў у Слуцку не ў гімназіі, а ў езуіцкім калегіуме.

У пазнанскай бібліятэцы Рачынскіх Адам Мальдзіс адшукаў брашуру на 8 старонках, якая невядома калі і дзе выдавалася. Гэты твор на польскай мове мае доўгую назву: «Канфедэрацыя рыцарства і грамадзян В. кн. Літ. як рэлігіі старарускай, так і абедзвюх евангеліцкіх рэлігій, пачатая ў Слуцку года 1767 дня 20 месяца сакавіка, і маніфест, што папярэднічаў гэтай канфедэрацыі». «Канфедэрацыя» цікавая тым, – піша Мальдзіс, – што ў ёй прыведзены шматлікія факты здзекаў над праваслаўнымі з боку польскіх магнатаў і каталіцкага духавенства. Канфедэраты абураліся:    «Цэлыя парафіі, цэрквы і святыні нашы, школы, друкарні, шпіталі на працягу столькіх год абіраюцца і разбіраюцца. Пад тэкстам… паўтары старонкі подпісаў».

«Канфедэрацыя», дадамо да слоў А. I. Мальдзіса, цікавая і тым, што яна сведчыць аб еднасці слуцкіх праваслаўных і пратэстантаў у барацьбе з каталіцызмам.

Відавочна, што ў брашуры адлюстраваны погляды членаў так званай Слуцкай канфедэрацыі – саюза кальвінісцкан, лютэранскай і праваслаўнай шляхты Вялікага княства Літоўскага, якая дамагалася ўраўнавання ў правах з католікамі.

Чым была выклікана Слуцкая канфедэрацыя і як яна ўтварылася?

Калі пазней царскую Расію называлі турмой народаў, то Рэч Паспалітая ў другой палавіне XVIII ст. была таксама турмой для беларусаў і ўкраінцаў. Вось, напрыклад, якія інструкцыі ўтрымлівала «Настаўленне езуіта», дзе даволі шчыра пададзена ідэалогія польскіх улад: «Шляхта рускага веравызнання (як быццам, веравызнанне можа быць толькі па нацыянальнасці, а не па рэлігіі. – заувага Ф.Ф. Серна-Салаўевіча) – не толькі схізматыкі (г. зн. якія засталіся ў праваслаўі. – С.С.), але і уніяты, не павінны дапускацца да публічных пасад, – асабліва да тых, на якіх яны маглі б сабраць багацце, знайсці сяброў і набыць сілу і павагу, што паслужыла б умацаванню іх адзінаверцаў. Кожны паляк павінен старацца паказаць знявагу да рускіх (г. зн. беларусаў і ўкраінцаў. – Р.Р.), пазбягаць іх грамады, не заводзіць знаёмства з іх суседзямі, апрача выпадкаў, якія даюць нам карысць. У гутарках пры іх (праваслаўных, уніятах. – Р.Р.) неабходна гаварыць аб хлуслівасці паняццяў іх аб веры і да т. п. Завяраю, што пры такім пастаянным прыніжэнні яны не толькі згодзяцца перамяніць сваю веру, але стануць нават саромецца імені рускага (чытай таксама: беларускага і ўкраінскага. – Р.Р.) і ніколі не будуць прызнаваць, што імі некалі былі. Шаноўныя паны не павінны прымаць рускіх (беларусаў, украінцаў. – Р.Р.) на службу, асабліва на такія пасады, на якіх яны маглі б набыць некаторую адукацыю, выключаючы толькі тых, якія падаюць надзею, што пераменяць сваю рэлігію. Застаючыся без працы, яны да крайняй беднасці і невуцтва дойдуць, будуць усімі зневажацца, так што, каб палепшыць сваё становішча, ім не заставалася другіх сродкаў, апрача перамены сваёй веры (рэлігіі)».

Кацярына II і яе адданы саюзнік прускі кароль Фрыдрых II прапанавалі каралю Рэчы Паспалітай Станіславу Панятоўскаму праект пастановы, якой уводзіліся роўныя правы некаталіцкай шляхты з каталіцкай. Кацярына II падтрымала гэты праект сілаю: яна ўвяла сваё войска на тэрыторыю Рэчы Паспалітай. Тут пры дапамозе царскага пасла ў Варшаве былі створаны дзве шляхецкія канфедэрацыі (саюзы).

У Слуцку тады сабралася 266 канфедэратаў. Іх узначальвалі епіскап з Магілёва Георгій Каніскі і кіраўнік кальвіністаў у Беларусі і Літве генерал-лейтэнант Тамаш (Фама) Грабоўскі. Прыехаў і кур"ер Кацярыны II. У Спаскай царкве пад аховай рускіх салдат сход працягваўся тры дні. Канфедэраты выпрацавалі дакумент, у якім патрабавалі роўнасці для праваслаўнай і пратэстанцкай шляхты з каталіцкай. Апрача таго, выбралі савет з 33 чалавек, які ўзначалілі Г. Каніскі і Т. Грабоўскі, і звярнуліся з просьбай аб дапамозе да Кацярыны II і каралёў Швецыі, Англіі, Даніі і Прусіі. Акт падпісалі 248 чалавек. «Слуцкая канфедэрацыя, – адзначае А.П. Грыцкевіч, – была адразу ж принята пад «найвысочайшую протекцию» Кацярыны II».

Пад націскам канфедэратаў, за спіною якіх стаялі Кацярына II і Фрыдрых II, сейм Рэчы Паспалітай прыняў пастанову аб роўнасці правоў праваслаўных і пратэстантаў з католікамі. У ёй нічога не гаварылася наконт правоў простага народа. А становішча яго ў апошнія гады існавання Рэчы Паспалітай было жахлівым.

У 1783 г. архімандрытам слуцкага Трайчанскага манастыра стаў былы ігумен пры рускім пасольстве ў Варшаве Віктар Садкоўскі. У 1785 г. Кацярына II зацвердзіла яго кіраўніком праваслаўнай царквы ў Рэчы Паспалітай і епіскапам Пераяслаўскім і Барыспальскім. Такім чынам, Слуцк зрабіўся праваслаўнай сталіцай не толькі Беларусі, але і праваслаўнай часткі Правабярэжнай Украіны, Літвы і Польшчы. Кіраўніку праваслаўнай царквы ў Рэчы Паспалітай не вельмі давалі разгарнуцца каталіцкія верхаводы. У 1789 г. яго арыштавалі і пасадзілі спачатку ў нясвіжскую замкавую турму, а потым адправілі ў Варшаву. У астрозе ён правёў больш за тры гады.

У лістападзе 1791 г. Слуцкае княства было ліквідавана. Слуцк стаў цэнтрам Случарэцкага павета. Сам жа горад працягваў заставацца ўласнасцю князя Радзівіла. 31 мая 1792 г. сюды ўступілі рускія войскі, а ў 1793 г. паводле другога падзелу Рэчы Паспалітай Слуцк і Случчына разам з некаторымі іншымі регіёнамі Беларусі былі афіцыйна далучаны да Расіі.

Закончылася XVIII ст., а разам з ім і старажытны перыяд у развіцці літаратуры і мастацтва Случчыны і ўсёй Беларусі.



Под опекой Мельпомены и Терпсихоры

В общем русле культуры Слуцка нельзя не уделить внимания и развитию здесь театрального и балетного искусства, которые, безусловно, являются важными показателями духовной жизни нашего края в описываемых эпоху.

«Началом театральных представлений в Слуцке считают 1751 г.», – отмечают авторы «Истории белорусского театра», выпуск которой в 1987 г. завершило издательство «Просвещение». Здесь есть неточность. Театральные представления в Слуцке были и в XVII в., и в первой половине XVIII в. О постановках в это время в кальвинистской гимназии и иезуитском коллегиуме мы уже говорили. Правильнее было бы сказать, что 1751 г. является началом театральных представлений в слуцком радзивилловском театре. В это время приспосабливали для постановок то манеж, то оружейную палату Слуцкого замка. В 1752 году под театр переоборудовали помещение бывшего «судного дома» на территории Верхнего замка. Здесь спектакли шли до 1756 г. В 1759 г. было закончено строительство и оборудование кулисными машинами нового здания театра. С обеих сторон его располагались флигели, где жили музыканты, певцы, располагалась балетная школа. К сожалению, пока что неизвестно, на каком месте стояло это здание.

Декораторами в театре в то время работали художники Тыц и Тишкевич.

Комедии, драмы и оперные постановки ставили тогда в Слуцке преимущественно на немецком языке. Драматург Мейер писал специально для театра драмы, в которых много было батальных сцен. Ставили оперы и по-итальянски. Использовали, видимо, драматические произведения также на польском языке. Артистов для театра искали в Кёнигсберге, Вене, Гданьске, приглашали из Италии. Упоминаются в литературе имена Моравского, Ожельского. Нанимали, наверное, только ведущих актёров, в основном же в спектаклях участвовали местные самодеятельные артисты из числа кадетов военного училища. В массовых сценах были заняты целые подразделения солдат из здешнего гарнизона. Иногда в качестве артистов использовали даже узников с княжеского острога. Известен такой случай. Однажды по сюжету постановки нужно было показать казнь через повешение. Из тюрьмы привели заключённых и повесили их на сцене.

Радзивилловский театр в Слуцке отражал жизнь княжеского двора, где за десятилетия зависимости Слуцкого княжества от немецких принцев и принцесс модными стали не только немецкий язык, но и немецкие порядки, влияние которых ещё более усилил при дворе князь Иероним Радзивилл.

В это время в городе существовала прекрасная капелла музыкантов и была создана первая в Беларуси балетная школа.

Появление первого танцмейстера в Слуцке относится к 1753 году, но он, видимо, не удовлетворил Иеронима, и тот в 1756 г. принял к себе на работу итальянского балетмейстера Антония Пуцини и французского балетмейстера и танцовщика, солиста парижской оперы, одного из основателей мужского классического танца Максимилиана Дюпре. По приказу князя в балетную школу набирались дети случчан в 8–10-летнем возрасте.

В течение второй половины 50-х годов XVIII в. слуцкий балет выступал часто не только в своём городе, но и в Несвиже, Белой Подляске. Репертуар его пока неизвестен. Как определяют исследователи по названиям костюмов и другим признакам, в числе спектаклей были «Балет с Арлекином», «Венгерский балет», «Турецкий балет».

После смерти Иеронима театр в Слуцке был закрыт, а костюмы и реквизит переданы в Несвиж. Балетная труппа объединилась с несвижской.

На закате Речи Посполитой

В середине XVIII в. Слуцк как административный центр крупнейших феодалов Беларуси постепенно начинает отходить на второй план. Умер князь Иероним, город фактически перестал быть «параллельной» столицей Радзивиллов. И хотя ещё 31 год (до 1791 г.) он оставался центром княжества, но им фактически руководили из Несвижа.

Тем не менее Слуцк в этот период и значительно позже все ещё продолжал оставаться крупным культурным центром Беларуси.

… Листаю списки учащихся Слуцкой кальвинистской гимназии. Только в XVIII в. здесь учились пять Цедровских. Это всё родственники того Цедровского, о мемуарах которого мы говорили.

В списках за 1749 г. встречаю и Фому (Томаша) Гротковского. В 1761 году он уже ректор Слуцкой гимназии. О нём Адам Мальдис пишет: «Гротковский Томаш, поэт из белорусского кальвинистской семьи. Учился в Кёнигсберге и Лейдене… Автор поэмы «Морское путешествие», в которой описал свои приключения на пути из Амстердама до Гданьска». Почему это поэма образованного белорусского поэта, писавшего на польском языке, до сих пор не переведена на родной язык? К сожалению, ещё, не раз придётся задать такой вопрос.

Вот ещё один слуцкий писатель XVIII в., которого упоминает Адам Мальдис: «Кнежевич Гжегож, поэт, переводчик, историк, экономист, математик. Родился в 1737 г. в Беларуси. Преподаватель поэтики, риторики и истории в Слуцке. Написал учебник по математике и, пожалуй, первую на славянщине книгу о громоотводах». В списках преподавателей Кнежевич Григорий (Гжегож) не значится. Видимо, он работал в Слуцке не в гимназии, а в иезуитском коллегиуме.

В Познанский библиотеке Рачинских Адам Мальдис разыскал брошюру на 8 страницах, которая неизвестно, когда и где выдавалась. Это произведение на польском языке имеет длинное название: «Конфедерация рыцарства и граждан В. кн. Лит. как религии старорусской, так и обеих Евангелических религий, начатая в Слуцке года 1767 дня 20 месяца марта, и манифест, предшествующий этой конфедерации». «Конфедерация» интересна тем, – пишет Мальдис, – что в ней приведены многочисленные факты издевательств над православными со стороны польских магнатов и католического духовенства. Конфедераты возмущались: «Целые общины, церкви и святыни наши, школы, типографии, госпитали в течение стольких лет обираются и разбираются. Под текстом… полторы страницы подписей».

«Конфедерация», добавим к словам А.И. Мальдиса, интересна и тем, что она свидетельствует о единстве слуцких православных и протестантов в борьбе с католицизмом.

Очевидно, что в брошюре отражены взгляды членов так называемой Слуцкой конфедерации – союза кальвинистов, лютеранской и православной шляхты Великого княжества Литовского, которая добивалась уравнивания в правах с католиками.

Чем была вызвана Слуцкая конфедерация и как она образовалась?

Если позже царскую Россию называли тюрьмой народов, то Речь Посполитая во второй половине XVIII в. была также тюрьмой для белорусов и украинцев. Вот, например, какие инструкции содержал «Учебник иезуита», где довольно искренне подана идеология польских властей: «Знать русского вероисповедания (как будто, вероисповедание может быть только по национальности, а не по религии. – Замечание Ф.Ф. Серно-Соловьевича) – не только схизматики (т.е. оставшихся в православии. – С.С.), но и униаты, не должны допускаться к публичным должностям, – особенно к тем, на которых они могли бы собрать богатство, найти друзей и приобрести силу и уважение, что послужило бы укреплению их единоверцев. Каждый поляк должен стараться выразить оскорбление к русским (т.е. белорусам и украинцам. – Р.Р.), избегать их общества, не заводить знакомства с их соседями, кроме случаев, которые дают нам пользу. В беседах при них (православных, униатах. – Р.Р.) необходимо говорить о ложности понятий их о вере и т. п. Заверяю, что при таком постоянном унижении они не только согласятся изменить свою веру, но станут даже стесняться имени русского (читай как: белорусского и украинского. – Р.Р.) и никогда не будут признавать, что ими некогда были. Уважаемые господа не должны принимать русских (в т. ч. белорусов, украинцев. – Р.Р.) на службу, особенно на такие должности, на которых они могли бы приобрести некоторое образование, исключая только тех, которые подают надежду, что переменят свою религию. Оставаясь без работы, они до крайней бедности и невежества дойдут, будут всеми унижаться, так что, чтобы улучшить своё положение, им не останется других средств, кроме перемены своей веры (религии)».

Екатерина II и её преданный союзник прусский король Фридрих II предложили королю Речи Посполитой Станиславу Понятовскому проект постановления, которым вводились равные права некатолической шляхты с католической. Екатерина II поддержала этот проект силой: она ввела свою армию на территорию Речи Посполитой. Здесь при помощи царского посла в Варшаве были созданы две дворянских конфедерации (союза).

В Слуцке тогда собралось 266 конфедератов. Их возглавляли епископ из Могилёва Георгий Конисский и руководитель кальвинистов в Беларуси и Литве генерал-лейтенант Томаш (Фома) Грабовский. Приехал и курьер Екатерины II. В Спасской церкви под охраной русских солдат собрание продолжалось три дня. Конфедераты выработали документ, в котором требовали равенства для православной и протестантской шляхты с католической. Кроме того, выбрали совет из 33 человек, который возглавили Г. Конисский и Т. Грабовский, и обратились с просьбой о помощи к Екатерине II и королей Швеции, Англии, Дании и Пруссии. Акт подписали 248 человек. «Слуцкая конфедерация, – отмечает А.П. Грицкевич, – была сразу же принята под «наивысочайшую протекцию» Екатерины II».

Под давлением конфедератов, за спиной которых стояли Екатерина II и Фридрих II, сейм Речи Посполитой принял постановление о равенстве прав православных и протестантов с католиками. В ней ничего не говорилось о правах простого народа. А положение его в последние годы существования Речи Посполитой было ужасным.

В 1783 г. архимандритом Слуцкого Свято-Троицкого монастыря стал бывший игумен при русском посольстве в Варшаве Виктор Садковский. В 1785 г. Екатерина II утвердила его главой православной церкви в Речи Посполитой и епископом Переяславским и Бориспольским. Таким образом, Слуцк стал православной столицей не только Беларуси, но и православной части Правобережной Украины, Литвы и Польши. Главе православной церкви в Речи Посполитой не очень давали развернуться католические воротилы. В 1789 году его арестовали и посадили сначала в несвижскую замковую тюрьму, а потом отправили в Варшаву. В остроге он провёл более трёх лет.

В ноябре 1791 г. Слуцкое княжество было ликвидировано. Слуцк стал центром Случерецкого повета. Сам же город продолжал оставаться собственностью князя Радзивилла. 31 мая 1792 г. сюда вступили русские войска, а в 1793 году согласно второму разделу Речи Посполитой Слуцк и Случчина вместе с некоторыми другими регионами Беларуси были официально присоединены к России.

Закончился XVIII в., а вместе с ним и древний период в развитии литературы и искусства Слуцка и всей Беларуси.

ЗМЕСТ (СОДЕРДАНИЕ)

З глыбінь стагоддзяў (Из глубин веков)

Літаратура і культура Случчыны XII–XV стст. (Литература и культура Случчины XII–XV вв.)

Слуцкія летапісы XVI ст. (Слуцкие летописи XVI в.)

У часы Рэфармацыі (Во времена Реформации)

Ад Алелькавічаў да Радзівілаў (От Олельковичей к Радзивиллам)

Саламон Рысінскі (Соломон Рысинский)

Педагогі і іх выхаванцы (Педагоги и их воспитанники)

Слуцкі «дыярыуш» (Слуцкий «диариуш»)

Прадаўжаючы справу Скарыны (Продолжая дело Скорины)

Дзімітрый Растоўскі (Димитрий Ростовский)

Мемуары Яна Цадроўскага (Мемуары Яна Цедровского)

Ян Андрэй Белабоцкі (Белаблоцкі) (Ян Андрей Белобоцкий (Белоблоцкий))

Ілья Капіевіч (Илья Копиевич)

Напярэдадні асветніцтва (Накануне просвещения)

Эмануіл (Міхаіл) Казачынскі ў Слуцку (Эммануил (Михаил) Козачинский в Слуцке)

Пад апекай Мельпамены і Тэрпсіхоры (Под опекой Мельпомены и Терпсихоры)

На закаце Рэчы Паспалітай (На закате Речи Посполитой)

На заставке - макет Радзивилловского театра. ГУ «Национальный историко-культурный музей-заповедник «Несвиж». Фото Владимир ХВОРОВ

В начало