Слуцкія летапісы XVI ст.
30.12.2015
Пачатак XVI ст. на Случчыне азмрочваўся частымі набегамі крымскіх татар. Толькі ў 1502–1506 гг. яны пяць разоў з"яўляліся каля сцен горада і ў яго наваколлі. Барацьба ішла з пераменным поспехам, але татарам ні разу не ўдалося захапіць Слуцк. Гэтыя падзеі знайшлі адлюстраванне ў «Хроніцы польскай, літоўскай, жамойцкай і ўсяе Русі» гісторыка Мацея Стрыйкоўскага, які ў апошняй чвэрці XVI ст. два гады знаходзіўся пры двары мясцовага князя і карыстаўся яго багатай бібліятэкай:
Настася, княгіня Слуцкая, сваіх баяр
Паслала перахапіць палахлівых татар.
Шмат іх пад Капылём было забіта
I горлам ля Пятровіч заплаціла мыта.
У 1508 г. князь Міхаіл Глінскі, які ўзначальваў паўстанне часткі феадалаў на Украіне і Беларусі, двойчы падыходзіў да Слуцка, але ўзяць яго яму не ўдалося.
У тым жа годзе конныя атрады крымскіх татар зноў з"явіліся на тэрыторыі краю, але былі разбіты. Апошні напад татар на Случчыну адбыўся ў 1521 г.
У 1517 г. у горадзе пачалі весці запісы ў памінальнай кніжцы («Слуцкі памяннік»). Яны вяліся да XVIII ст. На асобных старонках запісвалі па сем"ях і родах імёны памершых слуцкіх і іншых князёў, гараджан, духавенства. Памінальнік аздоблены малюнкам. Збераглося, як сцвярджае А. П. Грыцкевіч, усяго некалькі экземпляраў.
Ад першай паловы XVI ст. да нас дайшоў Слуцкі (Увараўскі) летапіс. М. М. Улашчык так расказвае пра гэтую хроніку: «Летапіс набыў ад настаўніка Успенскага I. П. Сахараў, які адзначыў, што Успенскі быў «з Літвы». Улічваючы тэрміналогію сярэдзіны XIX ст., калі Літвою апрача ўласна Літвы называлі ўсю заходнюю і цэнтральную Беларусь, можна думаць, што Успенскі выявіў рукапіс недзе ў раёне Слуцка. Сахараў памылкова лічыў, што набыты ім рукапіс з"яўляецца Супрасльскім. Ад Сахарава летапіс у 1847 г. перайшоў да А. С. Уварава».
Калі пагадзіцца з М. М. Улашчыкам, што рукапіс летапісу мог быць выяўлены Успенскім недзе каля Слуцка, напрошваецца вывад, што захоўваўся ён і, відавочна, быў напісаны ў слуцкім Трайчанскім манастыры, дзе пісаліся ўсе слуцкія летапісы.
У 1839 г. на Беларусі была скасавана Брэсцкая унія. У 1840 г. са Слуцка ў Мінск пераязджае архіепіскап Антоній Зубко, рэзідэнцыя якога да таго размяшчалася ў Трайчанскім манастыры. Адбылося фактычнае перамяшчэнне праваслаўнай сталіцы Беларусі са Слуцка ў Мінск. Зубко быў паплечнікам Іосіфа Сямашкі, мітрапаліта, які шмат зрабіў для скасавання уніі на Беларусі і якога герой паэмы Максіма Танка Люцыян Таполя намаляваў у выглядзе чорта з рагамі…
Вось як Ф. Ф. Серна-Салаўевіч апісвае падзеі таго часу: «У першы год архіепіскапства (1840 г. – Р. Р.)… Антонія праваслаўны Слуцк адсоўваецца на задні план і ўступае сваю гісторыю губернскаму свайму гораду Мінску, куды ў верасні 1840 г. пераносіцца не толькі кафедра архіепіскапа з духоўнай кансісторыяй, але і Слуцкая духоўная семінарыя. Пачынаецца сістэматычнае разарэнне слуцкага Свята-Троіцкага манастыра: усе каштоўныя архірэйскія аблачэнні, шытыя золатам і аздобленыя жэмчугам… старажытныя іконы, бібліятэка адпраўлены ў Мінск». Гэта сапраўды так. Вось яшчэ факт. У Трайчанскім манастыры знаходзіўся беларускі цар-звон, які важыў 220 пудоў і 10 фунтаў. Гук ад гэтага звона быў чуваць больш чым за 10 кіламетраў ад Слуцка. У 1840 г. на яўрэйскіх падводах цар-звон таксама адправілі ў Мінск. Па дарозе яго разбілі. Пасля пераліўкі ён быў падвешаны на званіцы Петрапаўлаўскай царквы ў Мінску.
Хутчэй за ўсё менавіта тады, у верасні 1840 г., у час перавозу манастырскай бібліятэкі і іншых каштоўнасцей са Слуцка ў Мінск нехта выкраў Слуцкі летапіс і перадаў ці прадаў яго (апошняе верагодней) настаўніку Успенскаму. Пошукі даследчыкаў пакажуць, дзе быў выкрадзены Слуцкі летапіс: у Слуцку ці ўжо ў Мінску, калі туды была перавезена манастырская бібліятэка.
Я цалкам згодзен з М. М. Улашчыкам, што гэты летапіс трэба называць толькі Слуцкім і апускаць назву Увараўскі, «тым больш, што Увараўскімі названы яшчэ некалькі летапісаў».
Ад графа Уварава Слуцкі летапіс у рэшце рэшт трапіў у аддзел рукапісаў Дзяржаўнага Гістарычнага музея ў Маскве, дзе ён захоўваецца і сёння. У 1854 г. гісторык А. М. Папоў апісаў гэты дакумент і апублікаваў першыя 76 аркушаў пад назвай «Летапіс вялікіх князёў літоўскіх». У 1894 г. архімандрыт Леанід другі раз апісаў рукапіс і надрукаваў астатні яго тэкст (усяго ў рукапісе 106 аркушаў). У поўным выглядзе Слуцкі летапіс быў апублікаваны ў 1907 г. у 17-ым і ў 1980 г. у 35-ым тамах Поўнага збору рускіх летапісаў. У прадмове да 35-га тома М. М. Улашчык падрабязна апісаў Слуцкі летапіс. «Рукапіс… пісаны беларускім паўуставам, за выключэннем некалькіх аркушаў, адным і тым жа почыркам. Паперны знак – ціара. Першыя аркушы летаnicy згублены…»
Летапіс дзеліцца на дзве часткі. У першай гаворыцца пра падзеі, якія адбываліся ў Вялікім княстве Літоўскім у 1395–1446 гг. Тут між іншым расказваецца аб хрышчэнні мітрапалітам Фоціем слуцкага князя Сямёна Алелькавіча. Вось гэты запіс: «В лето 6928 (1420 г. – Р. Р.). Приехал митрополит Фотеи в Литву… Того же лета поиде митрополит Киеву и у Слуцку, крестиль князя Семена Александровича…».
Варта адзначыць і такую асаблівасць першай часткі летапісу: запісы тут зроблены не ў строгай храналагічнай паслядоўнасці. Напрыклад, на 72-ім аркушы расказваецца пра падзеі 6953 г. (1445), а далей, на адвароце таго ж аркуша, гаворка ідзе пра 6885 г. (1377), калі памёр «князь великий Олгирд». I такіх фактаў не адзін-два… Гэта сведчыць аб тым, што складальнік ці некрытычна перапісваў матэрыял з нейкага аднаго летапісу, ці карыстаўся некалькімі крыніцамі, а папярэднюю сістэматызацыю матэрыялаў не зрабіў.
Змест першай часткі разнастайны, цікавы. Тут ёсць звесткі пра войны, пра царкоўнае і свецкае жыццё таго часу. На літаратурнай мове адчуваецца ўплыў тагачаснай гутарковай мовы.
Другая частка летапісу ў сваю чаргу дзеліцца на дзве падчасткі, якія маюць загалоўкі «Летописедь о великом князи московскому како далеки от роду Володимирова» і «Летописед от великого князя Володимира киевьского».
Гэтая частка ўяўляе цікавасць тым, што на аркушах 104 і 106 ёсць запіс, зроблены «дагары нагамі», у ім гаворыцца пра смерць слуцкага князя Юрыя. З запісу відаць, што жонкаю Юрыя Алелькавіча была княгіня Алена Мікалаеўна з роду Радзівілаў. Ёсць звесткі тут і пра паходжанне Алелькавічаў ад Гедыміна…
Час напісання летапісу (прыблізны) вызначыць цяпер не так і складана. М. М. Улашчык сведчыць, што паперны знак рукапісу – ціара, найбольш падобны з тым, які датуецца ў даследчыка паперных вадзяных знакаў Н. П. Ліхачова 1524 годам. Значыць, рукапіс створаны не раней 1524 г. У надпісе, які зроблены «дагары нагамі», ідзе гаворка пра падзеі 15 красавіка 1542 г. Гэта яскравае сведчанне таго, што да 15 красавіка 1542 г. летапіс быў ужо напісаны. Адсюль выснова: Слуцкі (Увараўскі) летапіс напісаны паміж 1524 і 1542 гг.
У другой палове XVI ст., як лічаць даследчыкі, была створана хроніка (летапіс) Быхаўца. Твор напісаны на старабеларускай мове. Ён з"яўляецца каштоўнай крыніцай звестак па гісторыі Беларусі і Літвы. Знойдзена хроніка ў 20-ыя гады XIX ст. у бібліятэцы памешчыка Быхаўца, ад імя якога і атрымала назву. Цалкам твор упершыню быў выдадзены ў 1846 г. у Вільні. Арыгінал не захаваўся. У 1966 г. хроніка выпушчана ў Маскве з прадмоваю і каментарыямі М. М. Улашчыка.
Аўтар расказвае аб гісторыі Вялікага княства Літоўскага ад легендарных часоў да першых гадоў XVI ст. Асаблівую цікавасць для нас уяўляюць старонкі, дзе прадстаўлены падзеі, што адбываліся ў пачатку XVI ст. паблізу Слуцка і Навагрудка. Напісаны яны дасведчаным чалавекам. Адчуваецца, што аўтар добра знаёмы з гэтай мясцовасцю.
Сёння цяжка вызначыць, дзе канкрэтна была створана хроніка. Як вядома, яшчэ ў канцы XV ст. у Слуцкім Трайчанскім манастыры працавала школа перапісчыкаў кніг. Вучнямі, відаць, былі манахі. Пасля сканчэння школы яны раз"язджалі па манастырах, якія ў той час працавалі не толькі ў Слуцку, але і каля Клецка, Навагрудка, у Вільні. Нехта з выпускнікоў гэтай школы ці яго вучань, магчыма, быў аўтарам хронікі Быхаўца.
«Храніст, – лічыў Улашчык, – быў… блізкім да князя Сямёна Міхайлавіча Слуцкага. Апісваючы напады татар у 1502 г. на Слуцк, храніст піша, што князь убачыў татар, якія скакалі на горад і забівалі і хапалі жыхароў, тады, калі ён знаходзіўся ў замку ў царкве Святога Юр"я. Відавочна, што так мог напісаць чалавек, які быў побач з князем».
Не абавязкова летапісец павінен быў стаяць побач, каб напісаць пра тое, як убачыў князь у сваім горадзе татар. Гэтыя звесткі ён мог атрымаць ад іншых людзей. Я больш схільны лічыць, што аўтар хронікі ў час напісання твора жыў у Навагрудку ці ў нейкім манастыры каля гэтага горада, але ў мінулым некаторы час знаходзіўся ў Слуцку і добра ведаў яго. Не выключана, што ён працаваў і ў манастыры, які размяшчаўся ў цяперашняй вёсцы Цапра каля Клецка. Аб гэтым сведчыць добрае веданне ім тамтэйшай мясцовасці і назваў паселішчаў.
Трэба мець на ўвазе, што ў XV–XVI і XVII стст. паміж Слуцкам і Навагрудкам існавалі цесныя сувязі. Не выпадкова пры адміністрацыйнай рэформе 1566 г. Слуцкае княства было ўключана як асобная адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Навагрудскі павет.
«Храніст, – пісаў М. М. Улашчык, – ставіць Навагрудак так высока, што калі (па яго расказу) князь Нарымунт перанёс сталіцу з Навагрудка ў Кернаў, у Літву, то ён стаў тытулавацца князем Навагрудскім, Літоўскім і Жэмайцкім. Як бачым, тытул князя Навагрудскага быў пастаўлены вышэй князя Літвы… Такая «версія» магла быць створана толькі ў Навагрудку. Такім чынам, меркаванне… што ў Навагрудку вялося летапісанне, атрымлівае дадатковае пацвярджэнне». Несумненна адно: хроніка Быхаўца мае прамую ці ўскосную сувязь са школай перапісчыкаў кніг, якая працавала ў слуцкім Трайчанскім манастыры ў канцы XV ст.
Каб хроніка Быхаўца пісалася ў Слуцку і для патрэб яго, наўрад ці аўтар называў бы мясцовага князя Сямёнам Міхайлавічам Слуцкім. Ен назваў бы яго Сямёнам Міхайлавічам Алелькавічам ці неяк інакш, але без слова Слуцкі. Відавочна, што ў школе перапісвалі кнігі не толькі для патрэб Слуцка. Іх маглі пісаць па заказу магнатаў і прадаваць ці дарыць за межы Случчыны. Адной з такіх кніжак, на маю думку, быў і Радзівілаўскі (Кёнігсбергскі) летапіс. Ён хутчэй за ўсё створаны як падарунак ці па заказу князёў Алелькавічаў для іх бібліятэкі. Таму і летапіс, лічу, трэба называць летапісам Алелькавічаў, бо Радзівілам ён дастаўся, відаць, у спадчыну. Магла быць напісана ў Слуцку і хроніка Быхаўца па заказу нейкага магната з Навагрудка. Каб дагадзіць заказчыку, храніст зрабіў акцэнт на навагрудскім патрыятызме. Не выключана, што хроніка створана праваслаўнымі манахамі для нейкай свецкай асобы.
Слуцкие летописи XVI в.
Начало XVI в. на Случчине омрачалось частыми набегами крымских татар. Только в 1502–1506 гг. они пять раз появлялись у стен города и в его окрестностях. Борьба шла с переменным успехом, но татарам ни разу не удалось захватить Слуцк. Эти события нашли отражение в «Хронике польской, литовской, жамойтской и всей Руси» историка Мацея Стрыйковского, который в последней четверти XVI в. два года находился при дворе местного князя и пользовался его богатой библиотекой:
Анастасия, княгиня Слуцкая, своих бояр
Послала перехватить пугливых татар.
Много их под Копылем было убито
И горлом у Петрович заплатило мыта (пошлину – В.Х.).
В 1508 г. князь Михаил Глинский, возглавлявший восстание части феодалов на Украине и Беларуси, дважды подходил к Слуцку, но взять его ему не удалось.
В том же году конные отряды крымских татар вновь появились на территории края, но были разбиты. Последнее нападение татар на Случчину состоялся в 1521 г.
В 1517 г. в городе начали вести записи в поминальной книжке («Слуцкий поминальник»). Они велись до XVIII в. На отдельных страницах записывали по семьям и родам имена умерших слуцких и других князей, горожан, духовенства. Поминальник украшен рисунком. Сохранилось, как утверждает А. П. Грицкевич, всего несколько экземпляров.
С первой половины XVI в. до нас дошла Слуцкая (Уваровская) летопись. Н. Н. Улащик так рассказывает об этой хронике: «Летопись приобрёл у учителя Успенского И. П. Сахаров, который отметил, что Успенский был «из Литвы». Учитывая терминологию середины XIX в., когда Литвой кроме собственно Литвы называли всю западную и центральную Беларусь, можно предположить, что Успенский обнаружил рукопись где-то в районе Слуцка. Сахаров ошибочно полагал, что приобретённая им рукопись является Супрасльской. От Сахарова летопись в 1847 г. перешла к А. С. Уварову».
Если согласиться с Н. Н. Улащиком, что рукопись летописи могла быть обнаружена Успенским где-то около Слуцка, напрашивается вывод, что хранилась она и, очевидно, была написана в Слуцком Свято-Троицком монастыре, где писались все слуцкие летописи.
В 1839 г. в Беларуси была упразднена Брестская уния. В 1840 г. из Слуцка в Минск переезжает архиепископ Антоний Зубко, резиденция которого до этого располагалась в Свято-Троицком монастыре. Произошло фактическое перемещение православной столицы Беларуси из Слуцка в Минск. Зубко был соратником Иосифа Семашко, митрополита, который много сделал для отмены унии в Беларуси и которого герой поэмы Максима Танка Люциан Тополь нарисовал в виде черта с рогами…
Вот как Ф. Ф. Серно-Соловьевич описывает события того времени: «В первый год архиепископства (1840 г. – Р. Р.)… Антония православный Слуцк отодвигается на задний план и уступает свою историю Губернскому своему городу Минску, куда, в сентябре 1840 года, переносится не только кафедра архиепископа с духовною консисториею, но и Слуцкая духовная семинария. Начинается систематическое разорение Слуцкого Свято-Троицкого монастыря: все драгоценные архиерейские облачения, шитые золотом и унизанные жемчугом… древние иконы, библиотека… отправлены в Минск». Это действительно так. Вот ещё факт. В Свято-Троицком монастыре находился белорусский царь-колокол, который весил 220 пудов и 10 фунтов. Звук от этого колокола был слышен более чем за 10 километров от Слуцка. В 1840 г. на еврейских подводах царь-колокол также отправили в Минск. По дороге его разбили. После перелива он был подвешен на колокольне Петропавловской церкви в Минске.
Скорее всего, именно тогда, в сентябре 1840 г., во время перевоза монастырской библиотеки и других ценностей из Слуцка в Минск кто-то похитил Слуцкую летопись и передал или продал её (последнее вероятнее) учителю Успенскому. Поиски исследователей покажут, где была похищена Слуцкая летопись: в Слуцке или уже в Минске, когда туда была перевезена монастырская библиотека.
Я полностью согласен с Н. Н. Улащиком, что эту летопись нужно называть только Слуцкой и опускать название Уваровская, «тем более что Уваровскими названо ещё несколько летописей».
От графа Уварова Слуцкая летопись, в конце концов, попала в отдел рукописей Государственного Исторического музея в Москве, где она хранится и сегодня. В 1854 г. историк А. Н. Попов описал этот документ и опубликовал первые 76 листов под названием «Летопись великих князей литовских». В 1894 г. архимандрит Леонид вторично описал рукопись и опубликовал остальной её текст (всего в рукописи 106 листов). В полном виде Слуцкая летопись была опубликована в 1907 г. в 17-ом и в 1980 г. в 35-ом томах Полного собрания русских летописей. В предисловии к 35-му тому Н. Н. Улащик подробно описал Слуцкую летопись. «Рукопись… написана белорусским полууставом, за исключением нескольких листов, одним и тем же почерком. Бумажный знак – тиара. Первые листы летописи утеряны…»
Летопись делится на две части. В первой говорится о событиях, которые происходили в Великом княжестве Литовском в 1395–1446 гг. Здесь, между прочим, рассказывается о крещении митрополитом Фотием Слуцкого князя Семёна Олельковича. Вот эта запись: «В лето 6928 (1420 г. – Р. Р.). Приехал митрополит Фотеи в Литву… Того же лета поиде митрополит Киеву и у Слуцку, крестиль князя Семена Александровича…».
Стоит отметить и такую особенность первой части летописи: записи здесь сделаны не в строгой хронологической последовательности. Например, на 72-ом листе рассказывается о событиях 6953 г. (1445), а дальше, на обороте того же листа, речь идёт о 6885 г. (1377), когда умер «князь великий Олгирд». И таких фактов не один-два… Это свидетельствует о том, что составитель или невнимательно переписывал материал с какой-то одной летописи, или пользовался несколькими источниками, а предварительную систематизацию материалов не сделал.
Содержание первой части разнообразно, интересно. Здесь есть сведения о войнах, о церковной и светской жизни того времени. На литературном языке чувствуется влияние тогдашней разговорной речи.
Вторая часть летописи в свою очередь делится на две подчасти, которые имеют заголовки «Летописедь о великом князи московскому како далеки от роду Володимирова» и «Летописед от великого князя Володимира киевьского».
Эта часть представляет прелесть тем, что на листах 104 и 106 есть записи, сделанные «вверх ногами», в них говорится о смерти Слуцкого князя Юрия. Из записи видно, что женой Юрия Олельковича была княгиня Елена Николаевна из рода Радзивиллов. Есть сведения здесь и о происхождении Олельковичей от Гедимина…
Время написания летописи (приблизительно) определить сейчас не так и сложно. Н. Н. Улащик свидетельствует, что бумажный знак рукописи – тиара, наиболее схож с тем, который датируется у исследователя бумажных водяных знаков Н. П. Лихачева 1524 годом. Значит, рукопись создана не ранее 1524 г. В надписи, которая сделана «вверх ногами», идёт речь о событиях 15 апреля 1542 г. Эта яркое свидетельство того, что до 15 апреля 1542 г. летопись была уже написана. Отсюда вывод: Слуцкая (Уваровская) летопись написана между 1524 и 1542 гг.
Во второй половине XVI в., как считают исследователи, была создана хроника (летопись) Быховца. Произведение написано на древнерусском языке. Он является ценным источником сведений по истории Беларуси и Литвы. Найдена хроника в 20-ые годы XIX в. в библиотеке помещика Быховца, от имени которого и получила название. Полностью произведение впервые было издано в 1846 г. в Вильнюсе. Оригинал не сохранился. В 1966 г. хроника выпущена в Москве с предисловием и комментариями Н. Н. Улащика.
Автор рассказывает об истории Великого княжества Литовского от легендарных времён до первых годов XVI в. Особый интерес для нас представляют страницы, где представлены события, которые происходили в начале XVI в. вблизи Слуцка и Новогрудка. Написаны они опытным человеком. Чувствуется, что автор хорошо знаком с этой местностью.
Сегодня трудно определить, где конкретно была создана хроника. Как известно, ещё в конце XV в. в Слуцком Свято-Троицком монастыре работала школа переписчиков книг. Учениками, видимо, были монахи. После окончания школы они разъезжались по монастырям, которые в то время действовали не только в Слуцке, но и около Клецка, Новогрудка, в Вильнюсе. Кто-то из выпускников этой школы или его ученик, возможно, был автором хроники Быховца.
«Хронист, – считал Улащик, – был… близок к князю Семёну Михайловичу Слуцкому. Описывая нападение татар в 1502 г. на Слуцк, хронист пишет, что князь увидел татар, скакавших по городу, убивавших и хватавших его жителей, когда он находился в замке в церкви святого Юрия. Очевидно, так мог написать человек, бывший рядом с князем».
Не обязательно летописец должен был стоять рядом, чтобы написать о том, как увидел князь в своём городе татар. Эти сведения он мог получить от других людей. Я больше склонен считать, что автор хроники во время написания произведения жил в Новогрудке или в каком-то монастыре близ этого города, но в прошлом некоторое время находился в Слуцке и хорошо знал его. Не исключено, что он работал и в монастыре, который располагался в нынешней деревне Цапра около Клецка. Об этом свидетельствует хорошее знание им тамошней местности и названий поселений.
Надо иметь в виду, что в XV-XVI и XVII вв. между Слуцком и Новогрудком существовали тесные связи. Не случайно при административной реформе 1566 г. Слуцкое княжество было включено как отдельная административно-территориальная единица в Новогрудский уезд.
«Хронист, – писал Н. Н. Улащик, – ставил Новогрудок так высоко, что когда (по его рассказу) князь Наримунт перенёс столицу из Новогрудка в Кернов, т. е. в Литву, то он стал титуловаться князем Новогрудским, Литовским и Жемайтским, т. е. титул князя Новогрудского был поставлен выше князя Литвы… Вполне естественно предположить, что такая версия могла быть создана только в Новогрудке. Таким образом, предположение…, что в Новогрудке велось летописание, получает дополнительное подтверждение». Несомненно одно: хроника Быховца имеет прямую или косвенную связь со школой переписчиков книг, которая работала в Слуцком Свято-Троицком монастыре в конце XV в.
Если бы хроника Быховца писалась в Слуцке и для нужд его, вряд ли автор называл бы местного князя Семёном Михайловичем Слуцким. Он назвал бы его Семёном Михайловичем Олельковичем и ни как не иначе, и без слова Слуцкий. Очевидно, что в школе переписывали книги не только для нужд Слуцка. Их могли писать по заказу магнатов и продавать или дарить за пределы Слуцка. Одной из таких книг, по моему мнению, была и Радзивилловская (Кёнигсбергская) летопись. Она, скорее всего, создана как подарок или по заказу князей Олельковичей для их библиотеки. Поэтому и летопись, считаю, надо называть летописью Олельковичей, ведь Радзивиллам она досталась, видимо, в наследство. Могла быть написана в Слуцке и хроника Быховца по заказу какого-то магната из Новогрудка. Чтобы угодить заказчику, хронист сделал акцент на новогрудском патриотизме. Не исключено, что хроника создана православными монахами для какой-либо светской особы.
На заставке - Летописец великих князей литовских. Отрывок. Российский государственный архив древних актов. rgada.info
ЗМЕСТ (СОДЕРДАНИЕ)
З глыбінь стагоддзяў (Из глубин веков)
Літаратура і культура Случчыны XII–XV стст. (Литература и культура Случчины XII–XV вв.)
Слуцкія летапісы XVI ст. (Слуцкие летописи XVI в.)
У часы Рэфармацыі (Во времена Реформации)
Ад Алелькавічаў да Радзівілаў (От Олельковичей к Радзивиллам)
Саламон Рысінскі (Соломон Рысинский)
Педагогі і іх выхаванцы (Педагоги и их воспитанники)
Слуцкі «дыярыуш» (Слуцкий «диариуш»)
Прадаўжаючы справу Скарыны (Продолжая дело Скорины)
Дзімітрый Растоўскі (Димитрий Ростовский)
Мемуары Яна Цадроўскага (Мемуары Яна Цедровского)
Ян Андрэй Белабоцкі (Белаблоцкі) (Ян Андрей Белобоцкий (Белоблоцкий))
Ілья Капіевіч (Илья Копиевич)
Напярэдадні асветніцтва (Накануне просвещения)
Эмануіл (Міхаіл) Казачынскі ў Слуцку (Эммануил (Михаил) Козачинский в Слуцке)
Пад апекай Мельпамены і Тэрпсіхоры (Под опекой Мельпомены и Терпсихоры)
На закаце Рэчы Паспалітай (На закате Речи Посполитой)