Слуцк – гісторыя на паштоўках

Новое на сайте

Слуцк – гісторыя на паштоўках

12.03.2015

Сёлета да Дня горада Слуцкай друкарняй выдадзены камплект каляровых паштовак з пятнаццацю краявідамі, якія занатавалі фатографы Г. Цітоў, А. Жогла і І. Каваленка. Год таму з'явіўся падобны прысвечаны гораду камплект з дванаццаці паштовак, дзе прадстаўлены работы чатырох фотамайстроў. Калі прыняць да ўвагі, што на працягу 1920–90-х гадоў пабачыла свет лічаная колькасць прысвечаных Слуцку паштовак, то, несумненна, з'яўленне апошніх камплектаў павінна стаць сапраўдным падарункам для філакартыстаў і іншых аматараў. Тым не менш, лаўры «першаадкрывальнікаў» слуцкай тэматыкі ў згаданай справе павінны дастацца не названым вышэй аўтарам, а даўнейшаму слуцкаму фатографу Саміру Юхніну, які выпусціў серыю фотапаштовак сто гадоў таму.

Паштоўкі з відамі гарадоў пачалі набываць папулярнасць з канца ХІХ стагоддзя. У літаратуры, дзе ўпамінаюцца паштоўкі Юхніна, часам іх з'яўлення называюць 1910-я гады. Перад вачамі кожнага, хто разглядае іх, разгортваецца панарама жыцця горада і наваколляў пачатку ХХ стагоддзя. Аб'ектыў майстра не абмінуў увагай ні адзін значны або адметны матыў. Зроблены здымкі мясцовых храмаў і навучальных устаноў, адлюстраваны гарадскія панарамы і галоўныя вуліцы, побытавыя гарадскія і вясковыя сцэнкі.

Выдадзеныя Юхніным паштоўкі цяпер захоўваюцца ў фондах музеяў і архіваў, іх збіраюць калекцыянеры. У свой час яны карысталіся папулярнасцю, таму пасля першага выдання Юхнін зрабіў яшчэ два. На першы погляд, сюжэты на паштоўках трох выданняў ідэнтычныя і зроблены з адных і тых жа негатываў. Але, калі зрабіць параўнанне ўважліва, то заўважым і адрозненні, якія звычайна цікавяць калекцыянераў і даследчыкаў.

Серыя паштовак першага выдання мае лічбавую нумарацыю і надпісы на полі здымка ў два радкі з назвамі горада і аб'екта адлюстравання – па-руску і па-польску. У вуглу – кружок з літарамі A F W – абазначэнне выдавецтва А. Фіялкі ў Вільні. Памеры гэтых паштовак прыкладна 8,5 на 13,5 сантыметраў. Надпісы на паштоўках другога выдання таксама ў два радкі – па-руску і па-польску. Яны часам адрозніваюцца ад надпісаў на аналагічных відах папярэдняга выпуску, а нумарацыя адсутнічае. Памеры прыкладна 8 на 12 сантыметраў. Месца выдання абазначана на адвароце -«Фабіян і кампанія», якое знаходзілася ў горадзе Брэслаў у Прусіі. Эстэтычныя вартасці серыі паштовак трэцяга выдання крыху ніжэй за папярэднія, бо тэксты – назва горада і аб'екта адлюстравання, якія зноў пачынаюцца з нумарацыі здымкаў, друкуюцца не на полі здымка, а на яго частцы, высветленай рэтушыраваннем. Даецца ён па-руску. Тут жа, на ліцавым баку прыводзіцца і прозвішча выдаўца – «изд. Юхнина». Месца выдання не пазначана. Памеры аналагічныя паштоўкам першага выдання.

Калі звярнуць увагу на дэталі, якімі адрозніваюцца між сабою выпускі, можна больш дакладна вызначыць час з'яўлення кожнага з іх. Напрыклад, на паштоўцы №13 першага выдання бачым адкрытае ў 1910 годзе Слуцкае камерцыйнае вучылішча – аднапавярховы драўляны будынак, у якім установа размяшчалася спачатку. На паштоўцы другога выдання ўжо паказаны мураваны двухпавярховы корпус камерцыйнага вучылішча, узведзены да 1912 года. Паштоўка №22 першага выдання паказвае Слуцкую жаночую гімназію – комплекс з размешчаных уздоўж вуліцы аднапавярховых драўлянага і мураванага карпусоў з мураваным уваходным тамбурам паміж імі. Гімназію заснавалі ў 1907 годзе, і спачатку яна была прыватнай, а ў 1912 годзе стала дзяржаўнай. Змена ўладальнікаў, верагодна, дазволіла палепшыць фінансавы стан установы, і мураваны корпус быў дабудаваны другім паверхам. Менавіта ў такім выглядзе зафіксавана жаночая гімназія на здымку другога выдання.

Можна пашукаць і іншыя прыкметы, што характэрызуюць бег часу, але, зыходзячы і з вышэй апісанага, часам першага выдання можна назваць перыяд 1910–12 гадоў. Другое выданне, несумненна, з'явілася ў перыяд 1912–14 гадоў – да пачатку Першай сусветнай вайны. Нездарма, як і ў ранейшым выпуску, тут выкарыстаны надпісы і па-руску, і па-польску, а месцам выдання стаў горад у Прусіі. Трэцяе выданне пабачыла свет у 1915–17 гады, калі ішла вайна. З 1915 года Слуцк стаў прыфрантавым горадам. Юхнін, рыхтуючы гэты выпуск, не разлічваў на польскамоўнага спажыўца, абмежаваўся рускамоўным варыянтам надпісаў. Немагчыма было карыстацца і паслугамі ранейшых выдавецтваў, бо яны аказаліся па іншы бок фронту. Хаця выдавецтва трэцяга выдання не пазначана, па аналагічнаму афармленню іншых тагачасных паштовак можна прыйсці да высновы, што належыла яно расійскаму аддзелу Сусветнага паштовага саюза. Ваенным часам, магчыма, тлумачыцца і асаблівасць тыпаграфскага выканання, якое не ішло на карысць вонкаваму выгляду, калі тэксты друкаваліся на высветленым фоне ліцавога боку фотакарткі.

Нумарацыя паштовак першага выдання сведчыць, што іх колькасць дасягае трох дзесяткаў. Да №22 ідуць гарадскія і архітэктурныя краявіды, гарадскія побытавыя сюжэты. Потым пачынаюцца тыпы мясцовых жыхароў: беларуская сялянка, вясковыя дзеці, жабрак і гэтак далей. У наступных выпусках Юхнін, верагодна, абмежаваўся толькі гарадскімі краявідамі, бо сюжэты з тыпамі мясцовых жыхароў, прынамсі аўтару гэтых радкоў, на паштоўках другога і трэцяга выданняў не сустракаліся.

Звяртаюць увагу і недакладнасці, якія можна аднесці да тыпаграфскага браку, але яны таксама могуць зацікавіць. Напрыклад, паштоўка №3 першага выдання мае тэкст «Слуцк. Вид с моста близ гимназии» з панарамай Случы і з фігурамі гімназістаў на беразе. А пад №5 даецца «Слуцк. Вид с моста», дзе бачым Случ каля Замкавай горкі з сілуэтам гарадскога сабора. Для аналагічных паштовак другога выдання выкарыстаны тыя ж негатывы, аднак з-за падабенства сюжэтаў подпісы на іх пераблытаны. У трэцім выданні памылкі з подпісамі выпраўлены.

№4 першага выдання змяшчае від на Слуцкую гімназію. Аналагічны здымак ёсць і ў другім выданні з подпісам, што гэта мужчынская гімназія, аднак поўнасцю тэкст падаецца па-польску, у рускамоўным радку слова «гімназія» адсутнічае. Размяшчэнне фігур людзей на згаданых паштоўках дазваляе заўважыць, што здымкі першага і другога выданняў розныя, хаця ракурс узяты адзін і той жа. У першым выпадку мы бачым гімназію з панарамай вуліцы Шырокай і кальвінскім храмам летам. У другім выпадку здымак зроблены восенню. У чым была неабходнасць такой замены невядома, тым больш, што від гімназіі на паштоўцы трэцяга выдання зноў ідэнтычны віду на паштоўцы першага выдання.

Рыхтуючы трэцяе выданне, Юхнін часам рабіў замену сюжэтаў. Напрыклад, паштоўка №7 першага выдання паказвае вуліцу Выгоду з подпісам, што гэта ўезд у горад з поўдня. Той жа сюжэт знаходзім у серыі другога выдання. У трэцім яго няма, пад №7 паказаны жаночы пансіон.

Адзначым, што паштоўкі выдаваліся не толькі Юхніным. Цікавай, напрыклад, з'яўляецца паштоўка, аўтар здымка для якой не пазначаны, з відам на галоўны ўваход Слуцкай сельскагаспадарчай выставы 1908 года. У 1920-я гады некалькі прысвечаных гораду паштовак выпусціла Слуцкае краязнаўчае таварыства. Цяпер да іх трэба дадаць згаданыя два камплекты, што з'явіліся нядаўна. Тым не менш, выкажам меркаванне, што першая ў гісторыі Слуцка серыя фотапаштовак, зробленая Самірам Юхніным, як па колькасці экзэмпляраў і ахопу панарамы гарадскога жыцця, так і па майстэрству выканання, дагэтуль засталася непераўзыдзенай.

Калі ўлічыць, што цяперашняя слуцкая забудова практычна поўнасцю пасляваенная і яна нічога не гаворыць пра гісторыю гэтага старажытнага горада, то добрай справай на карысць папулярызацыі слуцкай мінуўшчыны было б яшчэ адно, чацвёртае па ліку, перавыданне паштовак Юхніна, прычым, каб гэтым разам былі рэпрадуцыраваны розныя варыянты аднолькавых нумароў паштовак трох ранейшых выданняў.

Ігар ЦІТКОЎСКІ, 2006
Газета «Iнфа-Кур'ер»

Слуцк – история на открытках

В этом году ко Дню города Слуцкой типографией издан комплект цветных открыток с пятнадцатью видами, которые запечатлели фотографы Г. Титов, А. Жогло и И. Коваленко. Год назад появился подобный, посвящённый городу, комплект из двенадцати открыток, где представлены работы четырёх фотомастеров. Если принять во внимание, что в течение 1920–90-х годов вышло считанное количество посвящённых Слуцку открыток, то, несомненно, появление последних комплектов должно стать настоящим подарком для филокартистов и других любителей. Тем не менее, лавры «первооткрывателей» слуцкой тематики в упомянутом деле должны достаться не упомянутым выше авторам, а давнишнему слуцкому фотографу Сомиру Юхнину, выпустившему серию фотооткрыток сто лет назад.

Открытки с видами городов начали приобретать популярность с конца XIX века. В литературе, где упоминаются открытки Юхнина, временем их появления называют 1910-е годы. Перед глазами каждого, кто рассматривает их, разворачивается панорама жизни города и окрестностей начала ХХ века. Объектив мастера не обошёл вниманием ни один значимый или отличительный мотив. Сделаны съёмки местных храмов и учебных заведений, отражены городские панорамы и главные улицы, бытовые городские и сельские сценки.

Выпущенные Юхниным открытки теперь хранятся в фондах музеев и архивов, их собирают коллекционеры. В своё время они пользовались популярностью, поэтому после первого издания Юхнин сделал ещё два. На первый взгляд, сюжеты на открытках трёх изданий идентичны и сделаны с одних и тех же негативов. Но, если сделать сравнение более внимательно, то заметим и различия, которые обычно интересуют коллекционеров и исследователей.

Серия открыток первого издания имеет цифровую нумерацию и надписи на поле снимка в две строки с названиями города и объекта отображения – по-русски и по-польски. В углу – кружок с буквами «A.F.W» – обозначение издательства А. Фиалки в Вильно. Размеры этих открыток примерно 8,5 на 13,5 сантиметров. Надписи на открытках второго издания также в две строки – по-русски и по-польски. Они иногда отличаются от надписей на аналогичных видах предыдущего выпуска, а нумерация отсутствует. Размеры примерно 8 на 12 сантиметров. Место издания обозначено на обороте – «Фабиан и компания», которое находилось в городе Бреслау в Пруссии. Эстетические достоинства серии открыток третьего издания чуть ниже предыдущих, потому что тексты – название города и объекта отображения, которые снова начинаются с нумерации снимков, печатаются не в поле снимка, а на его части, осветлённой ретушированием. Даётся он по-русски. Здесь же, на лицевой стороне приводится и фамилия издателя – «изд. Юхнина». Место издания не указано. Размеры аналогичные открыткам первого издания.

Если обратить внимание на детали, которыми различаются между собой выпуски, можно более точно определить время появления каждого из них. Например, на открытке №13 первого издания видим открытое в 1910 году Слуцкое коммерческое училище – одноэтажное деревянное здание, в котором учреждение размещалось сначала. На открытке второго издания уже показан каменный двухэтажный корпус коммерческого училища, построенного к 1912 году. Открытка №22 первого издания показывает Слуцкую женскую гимназию – комплекс из расположенных вдоль улицы одноэтажных деревянного и каменного корпусов с каменным входным тамбуром между ними. Гимназию основали в 1907 году, и сначала она была частной, а в 1912 году стала государственной. Смена владельцев, вероятно, позволила улучшить финансовое состояние учреждения, и каменный корпус был достроен вторым этажом. Именно в таком виде зафиксирована женская гимназия на снимке второго издания.

Можно поискать и другие признаки, что характеризуют ход времени, но, исходя и из вышеописанного, временем первого издания можно назвать период 1910–12 годов. Второе издание, несомненно, появилось в период 1912–14 годов – до начала Первой мировой войны. Недаром, как и в прежнем выпуске, здесь использованы надписи и по-русски, и по-польски, а местом издания стал город в Пруссии. Третье издание увидело свет в 1915–17 годы, когда шла война. С 1915 года Слуцк стал прифронтовым городом. Юхнин, работая над этим выпуском, не рассчитывал на польскоязычного потребителя, ограничился русскоязычным вариантом надписей. Невозможно было пользоваться и услугами прежних издательств, так как они оказались по другую сторону фронта. Хотя издательство третьего выпуска не указано, по аналогичному оформлению других тогдашних открыток можно прийти к выводу, что принадлежало оно российскому отделу Всемирного почтового союза. Военным временем, возможно, объясняется и особенность типографского исполнения, которое не шло на пользу внешнему виду, когда тексты печатались на высветленном фоне лицевой стороны фотографии.

Нумерация открыток первого издания свидетельствует, что их количество достигает трёх десятков. Под №22 идут городские и архитектурные пейзажи, городские бытовые сюжеты. Потом начинаются типы местных жителей: белорусская крестьянка, деревенские дети, нищий и так далее. В следующих выпусках Юхнин, вероятно, ограничился лишь городскими пейзажами, так как сюжеты с типами местных жителей, по крайней мере автору этих строк, на открытках второго и третьего изданий не встречались.

Обращают внимание и неточности, которые можно отнести к типографскому браку, но они также могут заинтересовать. Например, открытка №3 первого издания имеет текст «Слуцк. Вид с моста близ гимназии» с панорамой Случи и с фигурами гимназистов на берегу. А под №5 даётся «Слуцк. Вид с моста», где видим Случь у Замковой горки с силуэтом городского собора. Для аналогичных открыток второго издания использованы те же негативы, однако из-за схожести сюжетов подписи на них перепутаны. В третьем издании ошибки с подписями исправлены.

Открытка №4 первого издания содержит вид на Слуцкую гимназию. Аналогичный снимок есть и во втором издании с подписью, что это мужская гимназия, однако полностью текст подаётся по-польски, в русскоязычной строке слово «гимназия» отсутствует. Расположение фигур людей на упомянутых открытках позволяет заметить, что съёмки первого и второго изданий разные, хотя ракурс взят один и тот же. В первом случае мы видим гимназию с панорамой улицы Широкой и кальвинским храмом летом. Во втором случае снимок сделан осенью. В чём была необходимость такой замены неизвестно, тем более, что вид гимназии на открытке третьего издания снова идентичен виду на открытке первого издания.

Готовя третье издание, Юхнин иногда делал замену сюжетов. Например, открытка №7 первого издания показывает улицу Выгоду с подписью, что это въезд в город с юга. Тот же сюжет находим в серии второго издания. В третьем его нет, под №7 показан женский пансион.

Отметим, что открытки издавались не только Юхниным. Интересной, например, является открытка, автор снимка которой не указан, с видом на главный вход Слуцкой сельскохозяйственной выставки 1908 года. В 1920-е годы несколько посвящённых городу открыток выпустило Слуцкое краеведческое общество. Теперь к ним нужно добавить упомянутые два комплекта, что появились недавно. Тем не менее, выразим мнение, что первая в истории Слуцка серия фотооткрыток, сделанная Сомиром Юхниным, как по количеству экземпляров и охвату панорамы городской жизни, так и по мастерству исполнения, до сих пор осталась непревзойдённой.

Если учесть, что нынешняя слуцкая застройка практически полностью послевоенная, и она ничего не говорит об истории этого древнего города, то хорошим делом на благо популяризации слуцкого прошлого было бы ещё одно, четвёртое по счету, переиздание открыток Юхнина, причём, чтобы на этот раз были репродуцированы разные варианты одинаковых номеров открыток трёх прежних изданий.