20.07.2016

Евреев Греска расстреляли в 1,5 км от местечка в урочище Гаек. Сейчас на этом месте находятся карьеры асфальтобетонного завода «Гаек». В 1950-х или 1960-х гг. останки убитых были перенесены в общую братскую могилу рядом с деревней Греск.

Рассказывает Русакович Валентина Ивановна, 1925 г.р.

Я родилась в деревне Хроново. Это недалеко от Греска. У нас в деревне евреев не было, а в Греске жило много.

Сама я не видела, как евреев расстреливали, но рассказывали, что их сначала собрали в магазине – доме из камня и кирпича, заставили раздеться, а потом увели в Гаёк и там расстреляли. Гаёк – это лес на окраине Греска. Сейчас там асфальтобетонный завод. Одежду, вещи евреев немцы не забирали, их потом разобрали полицаи.

Полицаи в Гайке расстреливали и беженцев, и военных, что из-под Бреста бежали.

В 1942 или 1943 году меня и ещё с десяток девушек и парней из деревни немцы-каратели схватили и привезли в Слуцк. Это было в феврале. Говорили, что мы будем снег расчищать. Мама плакала, говорила, что мы бедно живём и мне нечего одеть, но немцы пригрозили её расстрелять. Я сказала, что поеду. Но привезли нас не снег разгребать, а в тюрьму. Мы плакали, кричали.

То ли в первую ночь, то ли на вторую слышали гул голосов, как нам сказали, это голоса евреев, которые сидели в тюрьме. Утром слуцких евреев выгнали из камер, и мы слышали стон: «О-ой, о-о-ой». Их грузили на машины. Потом узнали, что всех убили.

Мы не знали, что будет с нами. Собрались наши мамы, сестры, хотели что-то нам передать, но не успели. Немцы перекрыли коридоры тюрьмы и нас стали грузить на отрытые машины. Загрузят одну машину, потом – в следующую загоняют. Вывозили к вокзалу.

Нас погрузили в телятник, и мы стояли целую неделю на вокзале. Нас никто не кормил, мы закоченели. Потом услышали, как наши вагоны прицепили к паровозу и куда-то повезли. Везли долго, я до сих пор не знаю, куда привезли, в какой лагерь. После освобождения, справку мне дали.

В начале 1970-х годов перезахоронили расстрелянных евреев Греска на русском кладбище. Там памятник поставили.

Еврейского кладбища в Греске не помню.


Вспоминает Писарчик Александра Григорьевна
Записано Ириной Маховской и Ириной Романовой (в 2011 г.)

Як сёння было – помню. Бяжыць салдат па вулiцы. Вулiцу называлi «Свiны радок». Мы недалека жылi, вiдаць усе было. Яго дагналi і шампаламi забiлi. Помню, ляжыць на сонцы, воласы русыя на вятру. Ноччу бабы яго пахавалі. Так за гэта, за тое, што яго пахавалi, цэлую сям'ю ў Рэчцы растралялi.

Мы з мамай бачылі, як габрэяў везлі расстрэльваць. Мы картошку выбiралi. На Грозава дорага і там Гаек. А там наша бульба і суседзяў нашых. Потым мы ўтрох, я і двое хлопчыкаў, самыя смелыя, пайшлі глядзець каго расстралялі, можа жывы хто. Там нейкія кусцікі і балотныя купіны. Усё ў жыцці бачыла, але гэта ўспамінаць страшна. Вялікая-вялікая яма і трошкі пяску, а ў яме трупы ляжаць. Яны не засыпалі іх. Крыві шмат. Зубы выбітыя ляжаць i яшчэ нешта. Сабраліся, сталі казаць, што трэба іх засыпаць. А засыпаць баяцца, таксама ж за гэта маглi растраляць. Але дружныя людзі былі, пахавалі тых габрэяў. А пасля вайны перапахавалі, помнік паставілі. Там непадалёк і рускіх растрэльвалі.

Сям"я ў нас была яўрэйская – Заліванскія. Сям"я вялікая: Віця, Бэба, Леля, Моза, Яша, Шая. Много дзяцей было. Бацюшка кажа, трэба каб хрышчоныя былі, бо будуць расcтрэльваць. Дак яны хрысцілі. Разаслалі палатно на ўліцы і ўсiх дзяцех, каторыя няхрышчаныя былi, пазвалі бацюшку і хрысцілі. I яўрэйскіх, і беларускіх. Нас было каля 20, не меньш. Ужо кажуць, хрышчаныя, і яўрэяў не забяруць. А патом іх прыйшлі ноччу забралі. Сярэдзiна лета. I павялі расстрэліваць. З Грэска многа яўрэяў расстралялі. Янкель быў, Яша, Шая. Сястра дружыла з дзяўчатамі. Іх вывозілі на машыне і расстрэльвалі ў Гайку.

Уцяклi Роза і Марыя. После вайны к нам прыехалi. Адна ў Мінску жыве – Марыя, Роза памерла, а дзеці ў Ізраіль паехалі. Кац тожа ў Амерыку паехал. У зубапратэзнай рабілі. Урачэй яўрэяў многа было. І Піскун быў такі. Войчык прафесарам стаў пасля войны ў Мінску. Ён жонку ўзяў яўрэйку тожа. Я ў Мінску ў бальніцы ляжала, а ён прыйшоў на абход. Мяне як пачаў пытаць пра грэскіх, «Хто?», «Дзе?».

Войчык у час вайны ні разу не прыходзіў да нас. Ён жыў у папінай дваюроднай сястры. Лячыў хворых. Его не расстралялі, ён патрэбны быў, у бальніцы працаваў. I партызанаў лячыў ноччу, хаця i ахрана была над ім.

Войчык пайшоў потым у партызаны. І Піскун урач таксама быў у партызанах. Мне помніцца гэта.


 

Александр ЛИТИН
Записал, фотографии
shtetle.co.il